Eivind Myklebust

#fff

#000

Å, Oslo, Oslo, når eg ser deg slik! Det er ei blanding av attkjenning og oppdaging som pregar blikket på byen i Eivind Buenes femte roman, «Jordfest». Her er Oslo omvandla frå sjølvskrive sentrum i kongedømet Norge til administrativ utpost i framtidsrepublikken Nynorge. Det nye sentrumet i denne statsdanninga, som blei inngått ved folkerøysting og erklært i 2043, er bygd med biostein på ørkensandgrunn nede på den arabiske halvøya, dit brorparten av det norske folk har flytta – eller blitt relokalisert. Heile situasjonen er skildra som ein «omvendt koloni», der det nyoppretta territoriet i sør, med ein hærskare byplanleggjande byråkratar, herskar over dei gamle landområda i nord. Og den gamle Tigerstaden? Der ligg tigeren velta utanfor Trafikanten, busettinga er tynn og stort sett avgrensa til områda rundt Sørenga, og dei mest praktiske framkomstmidla er ofte snøscooter eller skeiser.

nemleg ført til ei ny istid i Nord. I den frosne Oslogryta syd det like fullt av samiske separatistar, gjenstridige frikarar og ymse andre motkulturelle utskot – det lurer endåtil ein trussel om maktkamp og overtaking frå nokre sunnmørske separatistar i utkanten av forteljinga. For sjølv om levekåra er utbetra, polariseringa utviska og ulikskapen så godt som utlikna nede i Nynorge, i det nokre kallar eit «luksuskommunistisk syden», er det ikkje absolutt alle som vil innordne seg. Har noko gått tapt i den nye tida av demokratisk kontroll og «ytterliggående konsensus»? Er det kanskje slik at «ingen er fri når alle er fri på den samme måten», slik ein romanperson formulerer det? Over Ekebergåsen kryp i alle fall sola fram «som en atonal fanfare» og skin på alt som ikkje glid saumlaust inn i den vedunderlege nye verdsordenen.

Romanen byrjar i sør, der hovudpersonen Lydia bur. Ho jobbar med bustadplanlegging, og i opninga blir ho oppsøkt av ei yngre kvinne som viser seg å vere halvsystera. Lydia har ikkje vore i Oslo på mange år, familiebanda er brostne og halvsystera har ho ikkje eingong høyrt om. Systera kjem med dødsbod om far deira, som Lydia stiller seg likesæl til. Snart sit ho likevel på flyet til Oslo, på veg ut på «en reise gjennom snø og is [ …], og inn i egen fortid», som det heiter bak på boka.

Det er eit lite sjakktrekk å la brorparten av romanen utspele seg i den gamle verda, så å seie i ruinane av ein utflytta utopi. Her får lesaren tråle ein by som er kjent, men som har gjennomgått augeopnande forandringar og fått forfriskande framandelement i seg. Det gir glød til både arkitektur- og naturskildringar, og ny giv til ei kritisk utforsking av utopiens forhold til tradisjon, nyutvikling og teknologi.

Å sende hovudpersonen ut på reise i eiga fortid fører òg med seg nokre romanmessige problem. For sjølv om historia om systrene som skal ta siste farvel med faren skrid roleg og fint framover, viser forteljinga tydelege opprullingstendensar undervegs: Det er mykje frå fortida som må opp i dagen for lesaren, og som ofte blir lagt fram i forklarande form. Særleg gjeld det nokre kursiverte bolkar skrive av Lydia, som praktisk nok får ansvar for å formidle Nynorges historie for migrantar. Ekstra praktisk for forfattaren er det at kollegaane tilskriv henne «personlig» stil og «idiosynkratisk» røyst tidleg i boka. Sjølv strevar eg likevel litt med truverdet i denne historieskrivinga, fordi det synest å vere romanforfattaren, med omsorg for lesarane og trong til framtidsspekulasjon, som held i pennen og styrer framstillinga hennar.

 noko avgjerande ankepunkt mot romanen. Viljen til nytenking og evna til verdsbygging er sterk nok til å minke mistrua mi undervegs, og eg set pris på at Buene plasserer den nære familieforteljinga i ei så spektakulær og spekulativ ramme. Det gjer romanen tankerik heller enn tanketung; lettliva, ektefølt og original i omgangen med idéstoffet.

Det er mange tanketrådar i «Jordfest», ikkje alle blir strekte like langt ut. Drivkrafta i den utopiske utforskinga er likevel sterk, og særleg forsøket på å forstå føresetnadane for radikal endring, er fascinerande. Det same er forsøket på å sjå kva som kjem i kjølvatnet av utopien; kva som kan oppstå blant restane, i ruinane, av tradisjonar som har stått for fall. Lydia finn noko i gamle Oslo, i folka, i byens lydar og lys, og i den omliggande naturen, som får henne til å vilje bli. Romanens blikk festar seg ikkje ved enkle svar, men flakkar mellom varme og kulde, nyvinning og nostalgi, entusiasme og kritikk. Nemnde eg at salig Fredric Jameson står for det freidige, Thatcher-forvridande mottoet i romanen? «There is no alternative to Utopia».

I kjølvatnet

Første gong eg blar i Joakim Kjørsviks nye, tjukke bok med stutte dikt, les eg ein haiku så å seie før eg veit ordet av det, i sidesynet, i forbifarta:

Då eg opnar «År og dag» på ny nokre dagar seinare, har denne haikuen festa seg som ei forventing til boka, om at Kjørsvik skal flytte den gamle forma rett inn i vår tid og gi den ny energi. Eg les ikkje mange dikt med trafikklys og søppeltømmarar før eg ser at han lukkast med det, men han gjer òg ein heil del anna med sjangeren i denne boka, gjennom ei endevendande tilnærming som er både tradisjonsmedviten og uandektig, respektfull og frisk.

 i ymse skrivekurs Kjørsvik har halde – på Bredtvet kvinnefengsel står det bak på boka, og innmaten peikar i tillegg på andre fengsel og på turnéar i regi av Den kulturelle skolesekken (DKS). I første halvdel av boka følgjer vi poeten frå desember til november, i ein slags observasjonsmemoar som går inn i si årstid og følgjer skifta mellom dei – eit av dei sentrale elementa i haikutradisjonen. Litt over halvvegs hoppar Kjørsvik av årstidshjulet, og resten av boka består av ei litt lausare rekkje haikuar, samla i små bolkar om meir eller mindre evige emne, som slekta, døden, alkoholen – og Ålesund, poetens barndomsby.

Det er dei mange blinkskota som utmerkjer «År og dag», men i ei bok med over 1000 haikuar (eg har ikkje fintalt, men det er opptil tre dikt på kvar av dei 526 sidene) seier det seg sjølv at ikkje alle dei lyriske pilene treffer midt på. Ein finn ein del bleike forsøk her, og det som må vere bevisst banale ordspel og observasjonar. Eg kan til dømes ikkje hevde at eg opplever ein haiku som dette som fullt så spretten:

Blad frå ein bygard

– Gratulerer som månadens poet! Kva var det som utløyste dette diktet?

For å byggje på metaforen din: Forspelet til denne 

skjedde nok då eg var heitt omfamna, sveitt og omtåka under manusarbeidet med «Grisens år». Den boka er eit langdikt sett til ei framtidig verd som har blitt herpa av mannesvin og klimakrise. Det eg skriv på no, har, som eit menneskeleg tusenbein, hovudet opp i ræva på den førre boka mi. Der er det svart, så å seie! For kva glapp unna omtalen min den gongen? Mor til klimakrisa, nemleg olja! Og vår eigen nasjon. Oljeøkonomien kan vel kallast ei blindsone, og det kan også norsk eksepsjonalisme av typen 

. Fjongt sagt var «Grisens år» ganske kontinental, men denne gongen er det Norge som gjeld.

– «Hvor er det blitt av, alt det som hører de levende til», spør eg-et. Kva slags tilstand ser eg-et tilbake frå her?

Ein sørgjeleg tilstand. Han er pinade daud! Ein må rett og slett forstå han bokstaveleg, altså, eller, om han enno ikkje er steindaud, så nær sagt daud, 

– utandande, frådande. Såpass kan eg avsløre utan å spolere for mykje av moroa. I kraft av blindskapen sin har han blitt ein sjåar, ein allsjåande, og han ser mellom anna attende på livet sitt og varslar om det som skal kome. I både norrøn og gresk mytologi er det fleire døme på slike skikkelsar, så det er mogleg å leike seg litt.

– Du har to diktbøker på samvitet. Korleis blir ei bok til for deg – er det ein lang og pirkete prosess eller meir ein kaskade som veltar fram?

Hehe, vel, nokre få passasjar sprutar nok fram på nåde som ein fjellbekk under isen, men det aller, aller meste blir knuvla, spissa, presisert og ofte kannibalisert ord for ord, linje for linje, til det sit som det skal med rytme og klang. Og så må eg jobbe med komposisjonen av dikta, sidan dei er så springande og lange. Ikkje som ein marmorstatue som blir hogd til, men som ein leirklump som stadig blir knadd og forma. Folk skulle ha sett puslespelarbeidet som blei til «Kaskader av okser og aske», for å få det til å

 på rølp! Likne er stikkordet her, det er eit arbeid å få til det.

– I tillegg til eigne bøker har du skrive andre sine om til norsk. Og det er ikkje kven som helst du har gitt deg i kast med, i gjendiktingar av T.S. Eliot og D.H. Lawrence. Er det ei sterk kopling mellom arbeidet ditt som gjendiktar og virket ditt som poet?

poetar driv med gjendikting. For meg er gjendikting og skriving i alle fall nært slekta arbeid og eit slags vekselbruk. Det er ikkje nødvendigvis slik at Eliot og Lawrence er diktarane eg er tettast knytt til, om ein tenkjer på påverknad. Men arbeidet med dei har utvilsamt vore skjerpande på mitt eige. Ein blir meir medviten sitt eige språk, styrkane og manglane, og blir difor mindre slurvete, vaktsam på ordval, slik at skriving blir noko kontinuerleg omsynsfullt. Det lyder sikkert stressande og avgrensande, men for meg er det frigjerande, nettopp fordi tekst då blir noko tøyeleg og ikkje berre ei form for inderleg uttrykk, eit handtrykk i sement.

– Eg har inntrykk av at du les både djupt og breitt. Er det poetar som skil seg ut i mengda, og som du ser på som dine?

Puslespelarbeid

Familiehistoria til Anne Berest byrjar som ein russisk roman, med eit mylder av namn og ei krunglete kjærleikshistorie. I mellomkrigstida reiser dei jødiske oldeforeldra hennar frå Russland via Latvia og Palestina til Paris, i flukt frå tiltakande jødehat, først med eit, så to, til slutt tre barn på slep. For Emma og Efraim, og for barna Noémie og Jacques, enda ikkje livsferda i Paris, men i Auschwitz i 1942, og berre eldstejenta Myriam, som blir mormora til Anne, slepp med sorga og skrekken. Det er ei sorg som forplantar seg og ein skrekk som ikkje slepper taket, men sildrar ned gjennom generasjonane.

 som karakteriserer familiehistoria som ein russisk roman. I starten av boka fortel ho for Anne, som er høggravid og har fått eit presserande behov for å nøste i fortida. Mange år tidlegare dumpa det ned eit postkort i postkassen deira, utan påskrift, men med namna til dei fire som døydde i Auschwitz og eit bilete av Garnier-operaen i Paris. Det var ein samlingsstad for nazistar og kollaboratørar under okkupasjonen, og der og då sette kortet ein støkk i familien. Det blei likevel lagt bort – livet går vidare – og først då Anne får ei påminning om det levande jødehatet rett i fleisen, tvingar behovet for å finne avsendaren seg verkeleg fram.

«De er ikke så glad i jøder på skolen min», seier den seks år gamle dottera då ho kjem heim ein dag. Anne veit først ikkje korleis ho skal gripe det an, og i nølinga møter ho fordømming frå ein krets av jødiske bekjente. Men Anne har vakse opp i ein familie av sekulære kommunistar, der etterdønningane av 68-opprøret var meir merkbare enn den jødiske arven. Ordet «jøde» dukka berre opp som ei «svart stjerne» i samtalane deira, skriv ho i den delen som heiter ‘Et synagogeløst jødisk barns erindringer’. Etterforskinga av postkortet blir såleis også eit forsøk på å forstå kva det vil seie å vere jødisk i dag, og korleis ein kan opne den erfaringa for neste generasjon.

autofiksjonsroman om tyngda i jødisk historie, men også ei underhaldande og eksistensiell dramatisering av slektsforsking. «For å komme til bunns i dette måtte jeg vokte meg for opplagte svar – og særlig for slike som passet perfekt i en roman», skriv Berest, samstundes som ho brukar romanens mange metodar for å vekkje historia til live for lesaren. Det er både familieroman og fluktforteljing her, ei slags spøkelsesforteljing og essayistiske refleksjonar, i tillegg til historiske og biografiske riss av motstandsfolk og kunstnarmiljø. Ikkje minst ligg det ei humørfylt krimforteljing i botn, med amatør-etterforskarar, handskriftekspertar og privatdetektivar henta rett frå filmane til François Truffaut.

Miksen av sjangerelement kan gi inntrykk av at det er ein 

roman, men det er den eigentleg ikkje. Røynde lesarar av Holocaust-romanar vil kjenne att mykje – hendingar, innsikter, motiv – men Annes iver i etterforskinga smittar over på lesaren, og skifta i humør og sinnsstemningar er verknadsfulle. Det gjer det ganske enkelt til ein livfull roman. Sjølve forteljemåten, som heile vegen vekslar mellom notid og fortid, gir òg gevinst, både pedagogisk og litterært. Her har romanen kvalitetar som ein ikkje treng å vere ungdom for å verdsetje, men som får meg til å håpe at «Postkortet» kan nå unge lesarar her til lands. Henninge M. Solbergs levande og fintflytande omsetjing er på ingen måte ei hindring for det.

 ei heil lita litteratur- og kunsthistorie gøymd inne i denne familieforteljinga. Berest er oldebarn av kunstnaren Francis Picabia og kritikaren og motstandskvinna Gabrièle Buffet-Picabia, og delar av romanen spelar seg ut i omgangskretsen deira, mellom kunstnarar som Marcel Duchamp og Jean Arp, forfattarar som René Char og Samuel Beckett.

Sjølv blir eg mest rive med av slektsetterforskinga – kven som har sendt postkortet, skal eg 

 røpe – og av skildringane av fascismens framvekst på gateplan i første del. Tidsbileta der er skarpe, ikkje berre fordi dei er detaljrike og fulle av koloritt, men òg fordi dei kjenslevart formidlar kva som står på spel i urolege tider, der kvart steg familiemedlemmane tek, står i fare for å føre dei nærmare undergangen:

Sånn forløper ukene, i en merkelig stemning, en type alvorsfull sorgløshet som kjennetegner urolige tider, når krigens uvirkelige gny buldrer i det fjerne og en abstrakt masse av falne hoper seg opp ved fronten.

Det er «den samme gamle historien», skriv Berest ein stad, «som egentlig også er en veldig ny historie». I «Postkortet» klarer ho nettopp å gjere lesaren i notida mottakeleg for denne gamle historia.

Avsendar og mottakar

La meg rydde ein ting av vegen først: Anna R. Folkestads nye biletbok har fått ein frykteleg dårleg tittel. «Litt for snill» høyrest ut som ei slik overskrift ein set på ei bokmelding dersom ein ikkje kjem på noko betre i farta. Og er det ikkje litt slapt å bruke tittelplass til å formidle det mest innlysande poenget om hovudpersonen Dagfinn i klårtekst?

Boka er derimot ikkje verst! Poden sperrar auga opp når han ser den; det har nok nettopp med auga og andletsuttrykka til Dagfinn og dei andre dyra å gjere, og litt med kroppshaldningane, hårsveisane og den generelle stilen deira (høg midje, sokkane opp). Sjølv synest eg det er sjarmerande 

, men også ganske stygt. Det får eg tole; det finst nok biletbøker som er flotte for vaksne og gørr for barn. Streken til Folkestad er i alle fall fargerik, humørfylt og full av små påfunn.

laga bøker om slemme og ålreite dyr før, som «Ulla» (2019), om flokkproblematikk i fåreland. I «Litt for snill» er det også spenningar mellom gruppe og individ. Det skal vere talentkonkurranse i regi av sirkuset – reglar: kle deg ut, gjer trikset ditt – men konkurransen er kuppa: Sjiraffen Sjur, grisen Gerd og koalaen Brit har skremt alle frå å delta, og berre dovendyret Dagfinn er truskuldig nok til å melde seg på. Det skal han få svi for, men etter den sure svie kjem råtøff revansj.

Dagfinn kan nemleg sjonglere, og ikkje berre litt. I opninga øver han med heile fem ballar, men i tur og orden kjem dei tre kuppmakarane og lurer frå han ball etter ball til eige kostymebruk. Til slutt er konkurrentane finurleg pynta til prinsesse, snigel og muffins, medan Dagfinn står att utan utstyr til å imponere med.

 oppskjørta over kor utspekulerte og slemme dei er med Dagfinn. At han berre er snill attende, sjølv om han blir lei seg, gir ekstra effekt – og dessutan høve til å snakke om å ikkje la seg trakke på. Poden set openlyst pris på at sirkusdirektøren og den spraglete publikumshopen grip inn og tippar konkurransen tilbake i Dagfinns favør – og at han får sjansen til å imponere med det råe talentet sitt.

Litt forvirrande er det at Dagfinn får revansjen sin – både første-, andre- og tredjeplass! – utan eigentleg å hevde seg sjølv. På den andre sida gjer det inntrykk at han står på, sjølv om han blir trakka på, og at syndarane får premie som fortent etter eigne sosiale prestasjonar – delt fjerdeplass. Dermed får Dagfinn opptre på sirkusscener i Tysnes og Fiskå, London og Paris, medan dei tvilsame vennane må sjå på i skam og sjalusi.

Frå meg får likevel koalaen Brit nokre stilpoeng for trikset sitt – blokkfløytespel som snytt ut av nasa på Dan Børge Akerø.

Snedige triks

Med sine 176 sider kan Samantha Harveys Bookerprisvinnar «Jordbane» trygt kallast ein liten roman om store ting. Her følgjer vi seks romfararar gjennom 24 timar i «jordklodens bakgård» – gjennom 16 banar rundt jorda på ein romstasjon som i alt anna enn namnet er Den internasjonale romstasjonen, ISS. Ein kan snu på det og kalle det ein stor roman om små ting, for ein kvalitet ved romanen ligg i detaljane den kvervlar opp frå kvardagslivet til «den svevende familien» der oppe, cirka 400 kilometer over bakkeplan, i ei gjennomsnittsfart på nesten 28.000 kilometer per time.

«Verdensrommet river tiden i små­biter», skriv Harvey, så det gjeld å halde teljinga og halde på rutinane. Det er ikkje late dagar, ville netter om bord, men eit pliktstyrt, regelprega liv med nok å hengje fingrane i: testar og eksperiment, innsamling og rapportering, førebuing og vedlikehald – og fysisk fostring. Sjølv om kroppen 

 yngre der oppe, slår aldringsmekanismane inn; musklane svinn, blodet levrar seg, knok­lane blir skjøre. Mellom treningsøkter og dagleg dont finn romfararane lommer av tid til å slå overjordiske kollbøtter, eller kike ut vindauget i stjerneauga undring.

 synest å tilta, eller ta seg opp att, i Norge og internasjonalt. Harveys bidrag høyrer til ute i randsona av sjangeren slik den gjengs er forstått, som ei form for framtidsspekulasjon. Slikt er det lite av her, men Harvey tek både 

 på alvor i ei oppdikta framstilling bygd på solid kunnskap om virket på ISS – eit stykke romfartsrealisme med romantisk brodd, ikkje minst i metafysiske spekulasjonar og poetiske utbroderingar av livet over og under himmelen.

Gjennom boka flyt det ein straum av formuleringar som får ein til å stoppe opp, i passasjar om å granske jorda «i vektløs forbløffelse og rutinemessig ærefrykt»; i skildringar av lys – morgonlys og natthimmellys, polarlys, månelys, «oppløst lys»; i samanlikningar som viser at jorda og vêret er uskiljelege: «Jorden er sine luftstrømmer, luftstrømmene er jorden, slik et ansikt ikke er atskilt fra uttrykkene det lager».

Frå start til slutt minner «Jordbane» om menneskeleg overskriding der nede, 

, av naturlege vilkår og tolegrenser. Romanen har ikkje eit plot, men ein handlingstråd om ein tyfon, som blir observert i opninga og får nådelaust utslag til slutt, då Filippinene og Indonesia ligg

svøpt i elegante mønstre av skyer i virvler og strømmer 

. Tyfonen har knust seg selv i småbiter mot landjorden. Øyene er mindre enn de var for noen timer siden, misdannet av flom. Det verste er forbi.

Det verste er forbi, men det verste har enno ikkje kome.

ikkje i stormaktspolitikken. Mykje verkar smått sett ovanifrå – landegrenser, krig, menneskeleg kjekling og konflikt – og det har vore merkeleg å lese boka dei dagane då eit møte i Det ovale kontor slo opp sprekkane i den globale verdsordenen. Om bord på romstasjonen er det russiske kosmonautar og astronautar frå USA, Europa og Japan. Dei har separate toalett – eit for russarar og eit for resten – som dei respektive romfartsorganisasjonane vil at dei skal halde seg til. Besetninga gir blaffen i diplomatiske doskilje, og finn saman i tverrkosmisk toalettbruk: «Vi kan ikke splittes [ …]. Vi drikker hverandres resirkulerte urin. Vi puster inn hverandres resirkulerte luft».

Mot slutten skildrar likevel Harvey sprekkar i skroget, «brister og bivirkninger», og set ein fot i bakken med ymt om samanbrot av dette «eksperimentet i nøye overvåket fredspleie». Og så kjem fredsfyrste Donald Trump og visepresident J.D. Vance på scena i 

under lesinga, og kastar spådomane opp i lufta att. Som lesar kjenner ein seg som ein av kosmonautane i romanen, som vaknar i mørket og ser ut vindauget for å orientere seg: «Hvor er vi, hvor er vi? Hvor i all verden».

Overjordisk kollbøtte

Det er mykje snakk om krefter om dagen, både heime og i verda. Der ute har mørke krefter kravla i krærne lenge; no spring dei fram frå skuggane. Heime går det mest i superkrefter – frys! smelt! superfart! piuuu piuuu! – og kven veit, kanskje trengst dei når pjokken blir stor.

Alexander Slottens debutbok «Ulvevinter» handlar om magiske krefter, og om å leve i ei verd der ein får bruk for dei. Unge Alfred er skulegut, men kanskje ikkje heilt klar for disiplinen der – han er «veldig liten og veldig rar», seier den strenge og usympatiske læraren Herr Schnurrbart. Alfred kjem støtt for seint, og er støtt utanfor: I friminutta handlar det om å snike seg rundt usett, i timane om å overleve – i alle fall fram til vinterferien.

 ein vanleg, einsam gut. Han er fødd med magiske evner, som han tidleg forstod at ein ikkje må bruke (du vil ikkje ha Statens Trolldomstilsyn på nakken). Å sitje på hendene sine, og attpåtil måtte halde det hemmeleg, bøter ikkje på utanforskapet hans. I opninga, når han trur seg usett, blir han likevel freista til å rette opp eit feilsteg ved hjelp av magi. Ei eldre jente på skulen ser det, og Alfred må berre håpe at ho ikkje sladrar. Snart nok får han uansett anna å tenkje på – ting som krev at han tek kreftene i bruk.

Historia som følgjer, er raskt springande og underhaldande, og involverer både borgarmeistrar og varulvar. Etter anslaget tek ikkje Slotten seg så mykje tid til verdsbygging; det er mest fartsfylte sekvensar og oppfølging av dramatikken på indre plan, der høgdepunktet viser at magi er vel og bra, men at det òg er viktig å ha ein flokk – eller klubb: I nærkamp med ein varulv prøver Alfred seg med både flammar frå fingrane og forvandling til fugl, før han til slutt blir redda i nauda av ein meir eller mindre uventa venn. Ikkje røp for ungen din at dette fører fram til stiftinga av Magiklubben!

oss underhalde, men det går vel raskt i svingane etter kvart. Kapitla tek til å skifte i kvar sving, utan at forteljinga heilt finn feste. Alt er fortalt med openlys iver, men kombinasjonen av plutseleg-prosa og mangel på verdsbygging (eller verdsutfylling) hindrar historia frå å setje seg skikkeleg i oss.

«Ulvevinter» teiknar til å bli første bok i «Magiklubben»-serien, og kanskje må ein ta serieforma med i rekninga: Første gong vi les boka, lèt vi oss både rive med og røre, og sjølv om illustrasjonane kanskje ikkje er kjempeoriginale, er dei sjarmerande skakke og kledelege til denne historia om ein einsam trollmann. Kanskje treng ikkje boka vere så slitesterk til gjenlesing, når det uansett kjem nye bøker der vi får følgje den vesle magikaren vidare.

Einsam trollmann

akk for eit fælt og fint dikt! Det var samtalar med pappa som sende deg tilbake til 1960-talet og utløyste det?

– Tre år med long covid har gjort meg ute av stand til å skrive langt. Sidan bokprosjekt og sosialt samvære har måtta vente, har eg tydd til mitt indre liv og små samtalar undervegs. Liggande åleine på eit rom var eg befolka av menneske eg har møtt eller berre høyrt om, og eg byrja å skrible ned eigne og andre sine minne og betraktningar. Nokon kan heilt uanstrengt falde ut ei heil livsverd berre ved å nemne noko i forbifarta. Her om dagen sa pappa: «Yngve er den einaste på puben eg har snakka med om det gode og det vonde». Det gjeld å orke å notere!

– Det er nesten ei lita novelle, dette diktet?

– Det er i alle fall ei forteljing om nokon og om noko. Diktet har scener, personar, replikkar og eit grublande eg, som i ei novelle. Eller som i prosadikt eller i ein song av Joni Mitchell eller i ein teatermonolog eller i eit stand up-nummer. Kvifor blir ein idé til det eine eller det andre? Ein nyklekt eremittkreps må ut og leite etter eit skal å vekse i. Fleire noveller i debutboka mi byrja som uforløyste dikt. Boka mi om Usbekistans presidentdotter Gulnara Karimova byrja som attgiving av artiklar om korrupsjon i teleselskap, og enda som ein lyrisk, sjangertuklande sak. Ein prøver og øver. Kanskje kunne forteljinga om fru Halvorsen bli eit dikt fordi pappa berre glapp ut med essensen. Vi treng ikkje vite meir om desse menneska for å bli rørt, og det blir best sagt på denne tilforlatelege og samtidig rytmiske måten. Berre éin ting har eg fått vite i etterkant: at herr Halvorsen såg snill ut.

– Diktet rettar strengt blikk mot unnfallande medmenneske, både då og i dag, men hevar òg lett på augebryna over tanken om «at alt som gjør vondt vil lindres, hvis det bare kan gro til en tekst». Eg har knabba eit spørsmål frå diktet: Kva skal vi med «brutte linjer / om den revnen over øyet, den skulderen ute av ledd?»

– Det eg høyrde, gjorde inntrykk, og det var allereie levd, men også allereie litterært. Det hadde kraft. Ein skriv det ut og redigerer heilt til det landar som eit stødig dikt – utan å tenke på hensikta med det. Det er kanskje rett at diktet forfektar ein moral og uttrykkjer forakt. Men er det ikkje mest drive av empatisk merksemd, og ein liten, undrande kamp mot håpløysa? Og kva skal vi med dét? Om du les diktet, vier du i nokre sekund merksemda di til damer som blir dengde av mennene sine. Éi av ti norske kvinner har vore utsett for alvorleg fysisk vald frå partnar éin eller gjentekne gongar. Likevel er det berre nokre få gongar eg har oppdaga det. Ein barnehagevikar hadde ei historie som skurra, og prata i eit sett, over hovudet på barna. Ein dag ho måka snø ved porten, kika ho på meg med eit hovna, blått auge. Eg gjekk forbi. Ho fekk ikkje fornya kontrakten sin. Seinare las eg at pratesjuke og bortforklaringar kan vere teikn på partnarvald. Kan det vere at vi neste gong klarer å seie «hei, du», fordi vi har skrive eller lese eit dikt? Kan merksemda, frå diktet eller frå deg, trøyste eller hjelpe? Forresten lever eg framleis i tru på at alt som gjer vondt, vil lindrast, viss det berre kan gro til ein tekst. Ikkje lækjast, men lindrast. Fru Halvorsen er kanskje ueinig.

– Du er del av eit ritualistisk (!) skrivekollektiv, Blomster & Bureau. Kva slags ritual driv de med? Og kva resulterer det i?

– Jo, no skal du høyre. Ai! No spyttar Laura Lama reprimandeklart i mi retning her. Eg må nok vise til Brita på HR eller Bodil borte på operativt. Eller fyll ut Orakelets spørjeskjema på nettsida vår.

– Eg har vore innom bureauet og knabba ein liten spørsmålsblomst frå spørjespalta Under lupen: Viss du skulle vere ein floskel, kva slags floskel skulle det vere?

Prøve og øve

Du sit på eit fly og ser ut vindauget under innflyginga til ein storby i England – Manchester, Liverpool, Leeds. Auga blir dregne mot ærverdig viktoriansk arkitektur der nede, mot signalbygg og moderne konstruksjonar som strekkjer seg mot sky. Du ser bruene som bind byen saman over elver og kanalar, vegnettet som flettar seg inn mellom klynger og rekkjer av blokker og hus.

Eg ser også dette, etter kvart, men først ser eg alltid alle fotballbanene – dei grøne, opne, velfriserte flekkane av menneskeleg entusiasme og dedikasjon, der byen ikkje berre pustar, men pesar og hoiar og sveittar. Ofte blir eg sitjande og la auga streke opp mellom små, holete løkker, store stadionar og mindre baner til breiddebruk, kanskje for å lage mønster i mylderet, eller for å drage ut eit tryggleiksnett som kan ta imot om flyet skulle falle.

Vi går inn for landing, det nærmar seg avspark i ein kamp på ei av desse banene. Gjennom vindauget skimtar vi ei scene som liknar den L.S. Lowry måla i «Going to the Match» (1953), der eit mylder av framoverlente figurar strener inn mot stadion i ei sugande, samlande rørsle for å stå side om side med tusenvis av andre og sjå laget sitt tape nok ein kamp på heimebane, på bortebane; i regnet, i sola, i gjørma.

I fjor haust gav David Peace ut sin tredje fotballroman, «München 1958», om det unge og usedvanleg talentfulle Manchester United-laget som var leia av Matt Busby (1909–1994) og difor blei kalla 

. I februar 1958 hadde dei vore i Beograd og spelt 3-3 borte mot Røde Stjerne, eit resultat som var nok til å sende dei vidare til semi-finalen i Europacupen etter 2-1-sigeren heime på Old Trafford i januar. Etter ei mellomlanding i München prøvde flyet å ta av to gongar, før det på tredje forsøk sklei av rullebanen i snøen og slapset, krasja og tok fyr. Det tok livet av 21 passasjerar der og då, seinare to til, dei fleste frå spelarstallen, trenarapparatet eller journalistkorpset som følgde United på sitt europeiske eventyr.

Tragedien førte til ei slags landesorg, viser Peace i den veldokumenterte og litterært oppløftande romanen. Det unge laget var velsett sjølv blant andre lag sine supporterar, og ulukka sende skjelvingar gjennom arbeidarklassen, særleg nord i England, der dette håpefulle kollektivet hadde gjort framsteg og vunne store sigrar på kort tid. Far til Peace, som boka er dedisert til, heldt med Huddersfield Town – som far, så son – men såg The Busby Babes i aksjon og kunne knapt tru det han såg. Det var ein framtidsvisjon, i form av elleve menn som stod saman både på og utanfor bana, men over natta var brorparten borte.

Sjølve ulukka, med all dramatikk, skildrar Peace over nokre skakande sider i starten. Resten av romanen handlar om etterspelet: forvirringa og fortvilinga, sorga og sjølvransakinga, gjenreisinga og gjenvinninga. «München 1958» er ein slags spøkelsesroman, der dei som døyr i opninga, heimsøkjer sidene heilt til slutt, i detaljert, poetisk prosa. 

har kritikarar kalla den litterære metoden, der fortida ikkje går over sjølv om den går forbi, men held fram å prege personane i alt dei gjer og forme framtida dei er på veg mot.

Fotballfiksjonar har eit fortent dårleg rykte, og så langt eg kan sjå har ikkje «München 1958» blitt omtala i ei einaste norsk avis etter at Press gav den ut i fjor, i Eivind Lilleskjærets fine omsetjing; mine søk gir to treff på boka, begge frå denne avisa. Det er påfallande at norsk presse, som knapt kan seiast å mangle sportsinteresse, lèt fordomar om lågverdig litterært innhald overstyre interessa for litterær kvalitet – og det trass i at Peaces to førre fotballromanar blei lovprisa av kritikarane. I «Fordømte Leeds» (2006) og «Rød eller død» (2013) framstiller han fotballen som både besettelse og kollektiv kraft, og gir eit godt grunnlag for å forstå styrken som tragedien i München kunne treffe eit heilt samfunn med.

Det er ein spøkelses­roman, der dei som døyr i opninga, heimsøkjer sidene til slutt.

Tilleggstid

Murane ris / ordlause, kalde» rundt eget som talar i Friedrich Hölderlins dikt ‘Midtveges i livet’, gjendikta av ingen ringare enn Olav H. Hauge. Gjendiktinga alluderer til Dante, som midt i livet går seg vill i skogen, og i første strofe er det seinsommar, der modne pærer og ville roser heng over eit vatn med fagre svanar på. I andre strofe skuggar det over i diktet: «Ve meg, kvar skal eg, når / det vintrast, ta blomane, kvar / ta solskinet / og skugge på jordi?»

Etter tre romanar gir Erlend Kaasa ut si fjerde bok, ei samling noveller som kretsar rundt dette punktet der livet snur på flekken og byrjar å trekke seg tilbake, heller enn å skride fram. 

, kallar vi det: Personane til Kaasa ser tilbake på kven dei har vore, eller lurer på kven dei har blitt og skal bli – og ikkje blei. Tittelen peikar mot nokre nyare studiar som viser at 44-årsalderen er skilsetjande for både kvinner og menn: Vi eldest ikkje berre trutt og jamt, men òg i rykk og napp, og rundt 44 skjer det første av i alle fall tre kraftige aldringssprang (dei to andre lèt vi ligge for no).

nauda er størst’ møter vi Frøydis (44), som forsiktig sagt ikkje finn fotfeste der ho vandrar, midtveges i livet, i vilska, langt frå rette vegen. I opninga er ho på date; det er ho ofte. Etter det mildt sagt mislukka møtet studerer ho seg sjølv i spegelen – og i sosiale medium. Ho får opp minne frå 40-årsdagen sin, og gjensynet med gratulasjonar frå gamle klassekameratar utløyser ei tankebane om lagnadssvangre livsval; om feilslåtte investeringar, søkkande verdi og tragiske aksjekursar på kjærleikens marknadsplass.

Etter å ha lese novella tenkjer eg på heile samlinga som eit slags klassebilete – eit gruppeportrett der jamaldringar som kunne ha stått side om side med tennene på tørk og blits i fleisen på ungdomsskulen, har møtt opp til reunion 30 år seinare. Tekstane i «(44)» tener på å stå saman; dei er solide kvar for seg, og saman gir dei fasettert innsikt i midtlivsdumpa.

‘Kjerringemne’ handlar om ein forfattar og far til fire jenter som blir skulda for misogyni av ein forlagskonsulent som har lese manuset hans. Novella er fint skrive, og set både stil og stemning for samlinga, men den sjølvransakande opprullinga av jenter som har kome og gått i livet hans, er i tammaste laget til verkeleg å setje fyr på spørsmåla om undertrykt misogyni og ideologisk sensur som ulmar i teksten.

Hovudpersonen si oppleving av å bli vriden ut av si eiga sjølvforståing, av å kjenne seg «utgraven og tømd», tek eg likevel med meg vidare. I midtlivstragedien om ‘Kongen av Strava’ mistar ein amatøratlet ein viktig segmentrekord på springe-­appen og mistar syn for alt anna enn å vinne attende trona på motbakkestrekket. Novella utviklar seg i ei litt føreseieleg tragisk lei, men er pulserande å lese heile vegen til toppen – eller botnen.

Kva er meir midtlivskrise enn streving på Strava? Det må vere ein romantisk weekend i Gdansk, som kvinna i ‘Höstvisa’ skal på. Vi møter henne natta før reisa, der ho ligg vaken ved sidan av den ein gong så deilige, no heller deigete mannspersonen sin. Novella er full av foraktelege skildringar av mannskroppen som mistar testosteron og blir formlaus og kvapsete. Omkvedet frå Erna Tauro og Tove Janssons ‘Höstvisa’, om å «skynda att älska» sidan «dagarna mörknar minut för minut», kling med mindre forsonlege tonar enn i originalen under teksten, som er full av «skuggekjensler» og varsel.

er utprega modne, både i form og innhald – innsiktsfulle, ettertenksame og litt forsiktige. Det betyr 

 at Kaasa skuggar unna såkalla vanskeleg tematikk, men at han skriv om slike emne med piggane inne. Nokre noveller blir litt tamme av det. Andre tener på det, som den lengste i samlinga, ‘Ein dokkeheim’, om ein mann som minner mest om ein forvaksen gutunge og blir bortimot påtvinga potensielle bruder frå land langt borte av mor si. Vi følgjer velkomstseansen til den siste i rekkja, Princess, og får høyre om dei strevsame førebuingane for å ikkje skremme henne bort – det heile krydra med Star Wars-referansar rett frå guterommet til mannen. Det som både overraskar og imponerer, er at Kaasa ikkje berre gjer det underhaldande, men faktisk også litt rørande, trass i det tragiske ubehaget.

Novellene i «(44)» ristar ikkje akkurat i grunnmurane mine, men dei er alle tankefulle, leseverdige portrett av menneske som kjenner murane reise seg og skuggane legge seg midtveges i livet.

Kva er meir midtlivskrise enn streving på Strava?

Skuggekjensler

– Gratulerer som månadens poet! Når kom dette diktet til deg, og kva sprang det ut frå?

–Tusen takk! Dette var overraskande og stor stas. Eg hadde eigentleg gløymt dette diktet, eg, heilt til meldinga kom. Men kva det sprang ut frå, har eg ikkje gløymt, for eg var nærmast krakksittande ei tid i haust fordi ein muskel slo seg vrang. Dette kom brått og samme dagen som eg omsider hadde fått rota meg til å melde meg inn i eit treningssenter. I staden måtte eg altså roe ned og melde meg litt ut. Nå kan eg le av det, for det gjekk over, men medan det sto på, gjekk eg ikkje mange metrane før eg måtte hekte meg nedpå ein plass. Så konkret var bakgrunnen. Diktet kom først etter at eg var betre og hadde vore «ute i verda» att, da skreiv eg det inni meg medan eg gjekk langs fortauet på veg til stasjonen på veg heim. Så dumpa eg ned i eit togsete og tasta det inn på telefonen.

– Ja, det er ein konkret situasjon du skildrar, der eg-et ikkje «har klart å sette foten ned», strevar seg framover fortauet og forserer ein overgang for å komme seg på toget heim. Det er eit stort pågangsmot i diktet. Det går trass alt framover?

– Det finst pågangsmot her, og ja, det går framover. Truleg kjem det noko godt ut av å sette ein fot i bakken innimellom, stikke «heimom» ein tur, sjekke inn, sjekke om kursen er rett, eller må justerast. Kanskje finst det ein motstand der også, som det kan vere nyttig å sjå nærmare på.

– Skriv du dikt til faste tider, på faste stader eller litt her og der og dann og vann?

Eg har som regel ei pute bak ryggen, beina høgt og PC på fanget når eg skriv. Skriverom har eg, og skrivebordet har eg prøvd å snu både mot vindauget og innover i rommet, men eg hamnar fort i sofaen att, eller eg opnar dokumenta mine til morgonkaffien på senga. Ofte blir dikta til i visse situasjonar eg er i, så begynner det å surre og gå litt, og så tek eg det når det kjem. I dette diktet gjekk eg gatelangs i ein by. Men mykje av det eg skriv blir til der naturen er tettare på, i «rom» der eg kjenner at noko heng i hop på sitt vis, noko eg finn meg sjølv i der og da, noko eg finn i meg.

– Er det nokre poetar du er særleg inspirert av?

Eg veit sanneleg ikkje om eg har enkeltpoetar å peike på. Men eg har sjølvsagt mange poetar som eg set høgt og ofte kjem tilbake til, som Tomas Tranströmer, Olav H. Hauge og Rolf Jacobsen. Elles har eg vakse opp med poesi rundt meg, og med Ønskediktet nesten som ei heilag stund.

– Dette er siste gong Bokmagasinet publiserer månadens dikt frå Diktkammeret. Kva har plattforma hatt å seie for deg som diktar?

Ute i verda

I nær sagt alle førstepersonsforteljingar er truverdet til forteljaren noko lesaren må ta stilling til, men i somme er det sjølve saka – i farta kjem eg på Vladimir Nabokovs «Lolita», fortald av typen med det tvilsame namnet Humbert Humbert, og Jonathan Littells «De velvillige», der ein nazist fører ordet 1000 sider i strekk.

Oddmund Hagens nye novelle høyrer til blant desse: Her møter vi ein førtidspensjonert (jaha?) lærar som lever som utskot i heimbygda han har flytta attende til (hm), sidan han har vore mistenkt for å ha sett fyr på ei rekkje hytter og naust der (sjå der, ja).

«Du har enda ikkje gløymt han polisen som prøvde å nagle deg til desse brannane for sju år sidan», står det i opninga, som røper eit gjennomgåande, effektfullt grep: Novella er strengt tatt ikkje ei førstepersonsforteljing, men fortald i du-form. Duet viser direkte til han som fortel: Bak valet om å flytte attende til bygda han er uglesett i, ligg eit «livsprosjekt» om å bli eit betre menneske og kome på like fot med sine likemenn. Til det formålet fungerer skrivinga som terapi.

For alle praktiske formål er det som å lese ei førstepersonsforteljing, men duet dreg paradoksalt nok lesaren tettare innpå forteljaren, som om vi lyttar til ein mann som snakkar til seg sjølv. Det vekkjer medvit om gapa mellom dei faktiske hendingane og forteljinga om dei, og får oss til å sjå etter sprekkar i orda hans, tomrom i forteljinga han fortel om seg sjølv.

 vanskelege å finne i framstillinga til den sjølverklært sannferdige folkefienden. Han er bitter og sint, og slikt kan saktens gjere ein både einspora og ustyrleg. Han foraktar det glatte og motstandslause, og rettar sinnet mot mangt som ein skribent i ei distriktsvennleg dagsavis kan dele med han: Det handlar om bygder som blir nedbygd – om hyttefeltifiseringa av det som før var levande lokalsamfunn, om sjølvpåførte fråflyttingstendensar gjennom alliansar mellom kapitalkrefter og maktkåte politikarar – og om eit skulesystem, og for så vidt andre system, der stilling og målstyring overstyrer fagkunnskap og kompetanse.

Ja, ein kan sanneleg nikke, men er det nødvendig å konsekvent omtale rektor som «rektum» av den grunn? Ein kan flire når ein først høyrer det. Når ein høyrer det for tiande gong, ser ein konturane av eit såra sinn.

er éin ting, men det han gjer, peikar mot kva anna han kan vere truande til å gjere. I den sentrale handlingstråden blir novella eit knepp mindre tvitydig enn eg ventar: Han polisen som mistenkte vår mann for brannane, men aldri fann prov, stoppar han i trafikkontroll og skriv ut bot for å køyre med piggdekk i oktober, sjølv om det er meldt usikkert vêr over fjellet han skal passere. Det tolkar forteljaren som ein hemnaksjon, men han snakkar ikkje med reine ord om hemnaksjonen han sjølv er ute på.

Utan å røpe noko kan eg nemne at novella nokså ublygt nærmar seg spørsmålet om kor hunden ligg gravlagd. Forteljaren vender støtt attende til barndomsminna sine, som er ei trygg hamn i tilværet. Men forringinga av barndomsbygda har gjort desse minna til meir av ei flytebrygge, og om ein skulle tilskrive mannen motiv for brannstiftinga, så ligg det i å verne om det han kjenner som meiningsfullt og godt frå sin eigen barndom.

Som lesar er ein ikkje der for å døme nokon. I staden er ein der for å kjenne trykket i teksten og følgje svingane i det stilsikre, men likevel levande og lunefulle språket til Hagen, der lange, medvitsstyrte setningar kan skifte frå handfaste gjerningar og skuldingar til meir svevande refleksjonar i ei vending. Det gjer novella engasjerande både som ei forteljing om hemn og skuld og truverd, og som ein slags fabel om utviklinga i Bygde-Norge.

Brannvern

Det er ikkje der eller der som er viktig – det er kven du er», seier Einar Økland til Agnes Ravatn når ho frettar han ut om korleis det var å flytte frå Oslo til Valevåg i si tid. I eit opptrinn frå boka «Verda er ein skandale» (2017) står han og trampar i bakken for å få skremt fram nokre flyndrebarn som har rota seg opp i ein bekk, slik at den lokale turgruppa skal få ta dei i augesyn. Han er oppslukt i landskapet og seg sjølv, fullt oppteken med å formidle flyndrefaget til dei kulturinteresserte mosjonistane han guidar i turlaget; at halve laget har forlate han for å sjå det eigentlege målet for turen, Kolerakyrkjegarden i Leirvåg, ansar han ikkje. «Den som ikkje kan ha det godt med seg sjølv, er ufri», slår han seinare fast til Ravatn.

Det er eit fritt menneske som fører ordet i Øklands talrike bøker i mange sjangrar. Han stoppar ikkje midt i eit tankesprang berre fordi nokre lesarar er i ferd med å falle av. Han løyser ikkje opp eit slåande paradoks fordi om nokre ikkje kan halde to tankar i hovudet samstundes. Han driv ikkje med den slags simpel ironi der du kjenner deg trygg på at sanninga er det motsette av det han seier. (At han driv med meir perfide former for ironi, er ei anna sak; nokre år etter at Jon Fosse gav ut essaysamlinga «Frå telling via showing til writing», kvitterte Einar Økland med artikkelsamlinga «Frå helling via hylling til halling»). Og han lèt slett ikkje ein flyndrefamilie ligge i fred og skjegle på botnen av ein bekk berre fordi det er annonsert i lokalavisa at han skal guide eit turlag.

Han skriv heller ikkje for folket, seier han, i det Ravatn har sett som motto for boka om Økland og livet på landet: «Eg 

folket. Folket er så mange, og i mitt tilfelle er det meg.»

Det er ei temmeleg typisk setning frå Einar Økland; konkret og kryptisk, lettfatteleg og løyndomsfull. Den miksen får ein møte i stort monn i ei ny og eigenarta bok, «Økland. Einar Øklands livsverk i samling», redigert av to veteranar som har vore ute ei vinternatt i nynorskens skog før, Sverre Tusvik og Ottar Grepstad. Med hjelp frå Jorunn Veiteberg og Agnes Ravatn har dei ført lange samtalar med Økland, og kokt ned springande pregnante replikkvekslingar til minneverdige refleksjonar om livsvirket og -verket hans: «Eg likar tekstar som er enkle og likevel uttrykksfulle», proklamerer Økland i prologen: «Det skal ikkje vera slik at, ja, det var steike godt sagt! Det skal ikkje vera ordtak». Han tek det ikkje tungt om nokon meiner det han skriv er for dei få – for «er det nokon få, så er det straks nokon andre. Det er ikkje noka hastesak alltid».

Noka hastesak er det sjeldan for Økland. I boka snakkar dei laust og fast om forfattarskapen og samlarvirket hans, og om rollene han har hatt i bokbransjen og kulturlivet, som forlagskonsulent, tidsskriftredaktør, bokmeldar og organisasjonsmenneske. På vegen mellom løypepostane sneier dei innom mykje og mangt – både høgt og lågt og stort og smått, med ein tydeleg tendens mot det vesle og låge. «Tenk berre på bambusen i norsk kultur», kan til dømes Økland brått seie:

Kvar er den? Det var bambusgreier i så mange samanhengar, og folk har ikkje nemnt det.

Før var svære buntar med bambusstenger dekkslast på båtar. 

Det var eit fantastisk materiale, men det var ikkje verdt nokon ting. Der var bambushandtak på små skeier, og dei hadde holkar av bambus. Reparatørane som skulle vøla telefonstrengane når dei tvinna seg om kvarandre, gjekk med lange, svære bambusstenger og drog trådane og løyste dei frå kvarandre.

Amatør­erfaring

Då Anne Carson gav ut «Float» i 2016, fall nokre brikker i forfattarskapen på plass for meg. Faktisk fall dei på plass før eg hadde lese boka, medan eg pakka den ut og alle dei 22 hefta som utgjer boka, ramla ut av plastboksa dei låg samla i og spreidde seg i skjønn uorden på golvet. «Reading can be freefall», stod det på arket som låg att i boksa.

Eg hadde lese Carson nokså intenst nokre år tidlegare, særleg «Rød selvbiografi» (1998) og oppfølgjaren «Red Doc>» (2013), men også Sapfo-gjendiktingane hennar og dei meir og mindre frie versjonane av greske tragediar i «An Oresteia» (2009) og «Antigonick» (2012). No la eg meg ned på stovegolvet og plukka fritt frå hefta, som inneheldt alt frå førelesingar i sonettform til ei julehelsing frå Hegel. Hefta peika hit og dit – attende til oldtida og djupt inn i samtidige kunstuttrykk – og i den eklektiske omgangen med sjangrar og emne fann eg ein konstant i forfattarskapen.

Det kaleidoskopiske er framleis sentralt hos Carson: Årets bok «Wrong Norma» skildrar ho som ei samling skrifter om ulike ting, «like Joseph Conrad, Guantánamo, [ …] snow, poetry [ …] the feet of Jesus, and Russian thugs. The pieces are not linked. That’s why I’ve called them wrong».

boka Kolon gir ut no, men ei av dei første ho skreiv: «Short Talks» var Carsons andre bok, og kom ut i 1992, seks år etter debuten. Den har fått tittelen «Korte foredrag» i Tone Hødnebøs norske versjon, som også inneheld eit ‘Kort foredrag om etterord’ frå ei nyutgiving i 2015.

I Boka ser ein Carsons modus og metode i blømande utfalding: Tekstane er små møte mellom føredragets saklege innramming og poesiens frie sprang. «Tidlig en morgen manglet ordene», står det i innleiinga, som er eit prosadikt i seg sjølv, og ei slags mytisk opphavssoge for boka. Eg-et vil «unngå fortellingens kjedsomhet» i arbeidet med å «fylle ut delene som manglet» i sin ordlause tilstand: «En dag oppdaget noen at det var stjerner, men ingen ord, hvorfor?» Det blir lesaren si oppgåve å streke opp mellom stjernene.

Setningane til Carson er funklande formulert, men sjeldan fullt ut forståelege i første vending. Dei er ikkje akkurat fyndige eller underfundige, men snarare slagferdige i måten dei skiplar forståinga til lesaren på. ‘Kort foredrag om å søke ly’ er eit talande (og sjølvkommenterande) døme:

Du kan skrive på veggen med et fiskehjerte,

det er på grunn av fosforet. De eter det. Det

finnes sånne skur nede langs elva. Jeg skri-

Spreidd orden

– Gratulerer med utmerkinga som månadens poet! Kva rolle spelar poesien i livet ditt?

– Takk! Det var ei gledeleg overrasking. Eg er veldig glad i poesi, hovudsakleg som lesar, men i periodar lid eg også av skriving. Over tid har eg skaffa meg ei betydeleg mengd diktbøker. Vel å merke er det ikkje alltid så lett å få auge på dei blant dei andre bøkene, du veit, sidan diktsamlingar er relativt smale.

– Når og kor (og korleis) skriv du dikt? Om morgonen, på natta? Med penn og papir eller pinne i sanden? På mobil eller post-it-lappar?

– Eg skriv dikt på tysdagar! I det minste kjennest det sånn. Eg vekslar mellom å skrive med penn og papir og på pc/mobil. I tillegg skriv eg i draume (ikkje i søvne). Dessverre er det forbode å smugle ut dikt frå draumeland. Ved overtramp blir diktet forvist til hukommelsens ubønhøyrlege kvistkuttar.

– Diktet er ei samanstilling av ein uforklart tittel og ei intens scene frå, ikkje kvardagslivet, men frå førebuinga til «den store anledningen». Juryen vil ikkje snevre inn tolkinga av tittelen, men eg dristar meg likevel til å spørje om du kan ymte noko om samanhengen mellom tittel og dikt?

– Filler’n, der rauk mystikken. Tittelen er ei omskriving av ei linje frå eit dikt av Jack Kerouac: «[...] og arresterte meg / forbi hjertet mitt / var for stort». Samanhengen er nok verre å forklare. Men tanken er ei dobbel tyding: Å bli arrestert fordi hjartet sviktar er absurd. Biletet er meint å vekke nysgjerrigheit og interesse. Samtidig kan det bety ein svikt og/eller eit svik? Fordi hjartet er eit vanleg symbol på kjærleik.

– I diktet blir omverda slukt opp i ein malstraum, medan dei to personane som utgjer vi-et, blir ståande andlet til andlet utan å kjenne kvarandre att. Det er slåande kor nære dei verkar å vere, og kor langt ifrå kvarandre dei kjem?

– Det var så slåande godt skildra og sett, at eg ikkje har noko meir å tilføye!

– Juryen kallar det eit «surrealistisk situasjonsbilete», og nemner diktarar som Boris Vian og Svava Jakobsdóttir. Er surrealismen ein tradisjon du kjenner deg heime i? Har du eventuelt andre inspirasjonskjelder?

Svik eller svikt

I år ville eg skrive om noko finkulturelt i denne søte førjulstid, men så fall det seg slik at Spotifys årskavalkade konfronterte meg med musikksmaken min. Der var det ikkje berre kantatar og ariar for å seie det sånn: Fram til mars var eg oppslukt av sjangeren 

 – eit kinderegg med tre ting eg likar, utan at eg forstår kva eg har høyrt på. Frå april av gjekk det uansett i 

Som sjølvsagt er synonym for Bruce Springsteen. Eg var blant dei 0,05 % største lyttarane hans i år; vi var saman i fem døgn. «Snakk om å overprestere», seier Spotify med patologisk peikefinger: 45 gongar høyrde eg «Downbound Train», «I’m On Fire» hakk i hæl. 1984 ringde og ville ha musikksmaken sin tilbake!

 min første Springsteen-konsert, heile året blei ein utvida 

 Då eg bestilte billett til Friends Arena i Stockholm, visste eg ikkje at Petter Stordalen hadde kjøpt namnerettane til svenskane sin nasjonalarena. Han starta karrieren som jordbærseljar i Porsgrunn, og nokre dagar før konserten skifta stadion namn til Strawberry Arena.

I Bergman-filmen reiser ein mann frå Stockholm til «Smultronstället» i barndomens bygd. Sjølv susa eg gjennom 

 – ei folkeleg, kapitalistisk (ikkje spør om billettprisar) massemønstring av svenskane sine amerikaniserte draumar og minne.

Eg kom med fordomar om både publikum og band: Ville det bli gammalmannsrock for folk som song ‘Born in the USA’, men ikkje kjende spøkelset til Tom Joad? Det hjelpte ikkje at Petter la ut ein sjølvis med Bruce – Stordalen i skinnvest, med 

. Under valkampen støtta Bruce trufast Kamala, og sjølvisen er eit snapshot på tilstanden i partiet hennar: Progressive krefter omfamna og utjamna av pengesterke muskelmenn. Sjefen ser ut som eit gissel – ein som syng «Land of Hope and Dreams» med storkapitalen hengande over seg

, ser han ut til å bite i seg. Då konserten starta, gjorde både bandet og fansen fordomane til skamme. Little Steven var rett nok småtrøytt, men Bruce var 

og hans svenskætta gitarkamerat røska i røtene sine: «Vad hade Nils Lofgren käkat till frukost», spurde ei avis dagen etter.

Konserten var terningkast tusen – trøkket på topp i tre timar, frå «Prove It All Night» via «Night­shift» til «Because the Night». Då eg tumla ut i den veltempererte stockholmsnatta, var det ikkje med Stordalens dollarglis i sinn, men med smila til trioen ved sida mi – ei mor og to vaksne barn som kauka med på «Hungry Heart» og «No Surrender» saman med 60.000 andre i Bruce og begeistring.

Strawberrystället

Alice Oswalds «Minnesmerke» har undertittelen «En utgravning av Iliaden», og opnar med ei namnetavle over diktets døde som strekkjer seg over åtte sider. Å opne boka er som å stille seg framfor eit krigsmonument, der 200 namn, stava i store bokstavar, slår mot deg med dumpe drønn frå boksidene. Vanlegvis går ein vidare i verda etter å ha stått ei stund framfor eit slikt monument. Oswald byrjar i staden å grave ut namn etter namn, liv for liv, i komprimerte soldatbiografiar som er parafrasar av Homers epos – og som alle uunngåeleg endar i død. Som i vekselsong spenner ho samstundes ein poetisk boge over liva deira gjennom frie gjendiktingar av similar frå Iliaden – død etter død blir samanlikna, gjerne med noko frå naturen eller dyreriket, via ordet «lik» eller «som».

Oswald har ikkje overført dei greske orda direkte, men snarare brukt dei «som åpninger», skriv ho i eit konsist føreord: «gjennom dem forsøker jeg å få øye på det Homer så». Målet er «gjennomskinnelighet», og å gjendikte atmosfæren heller enn historia frå Iliaden. Skal vi lytte litt før vi går vidare?

Synleg forsvinning

Ord, ord på sida her, kva er det som susar over himmelen der? Eit flunkande nytt forlag, på opptur blant falmande norske forlagsstjerner! Meteor Forlag har sant nok berre to små bøker på samvitet, men anslaget er solid og løfterikt: Med britiske Angela Carters «Det blodige rommet og andre fortellinger» og polske Weronika Mureks «Dyrking av sydlige vekster etter Mitsjurins metode» får vi noko gammalt og noko nytt, noko klassisk og noko ferskare, omsett til sjølvsikker norsk av høvesvis Merete Alfsen og Agnes Banach. Det heile er bunde inn i delikate bøker som har både permar, papir og typografi i orden – ein ganske uimotståeleg velkomstpakke frå eit forlag som lovar «oversatt fantastisk skjønnlitteratur av høy litterær kvalitet, hovedsakelig skrevet av kvinner».

 er eit slikt namn ein kan ha støytt på, men ikkje lenger ein særleg kjent storleik i Norge, trass i at fleire av bøkene hennar kom på norsk det siste tiåret ho levde. Den gong var Carter prisgitt ein ny omsetjar for kvar bok – mellom dei ingen ringare enn Toril Moi, som omsette «Den forheksede leketøysbutiken» (1967) i 1982, og som også intervjua Carter i Vinduet 4/1984. Dei moderne eventyra i «The Bloody Chamber» (1979) gav Carter ut etter sjølv å ha omsett den franske eventyrforfattaren Charles Perrault til engelsk. Trass i at det truleg er Carters mest berømte bok, har ikkje eventyra, så langt eg kan sjå, vore omsett til norsk før no.

Dei ti tekstane er alt frå to til femti sider lange, og skriv seg alle opp imot eventyr frå den europeiske tradisjonen: Tre tekstar nærmar seg ‘Raudhette og ulven’, to er spegelvende variasjonar over ‘Skjønnheita og udyret’ og elles er eventyr som ‘Tornerose’, ‘Katten med støvlane’ og ‘Riddar Blåskjegg’ lagt under Carters lupe og plukka ifrå kvarandre med pinsett – og så sett saman på nye, snedige måtar. Det er ikkje reine, renoverte versjonar ho skriv, heller ein slags eventyr på vranga: Her siv inspirasjonen inn frå andre kjelder, om det er frå Sigmund Freud eller Marquis de Sade, i ei blømande og burlesk omforming og utfordring av tradisjonsstoffet.

Det er nærliggjande å kalle det feministiske fablar: Undertrykking, vald og overgrep går att, men også opprør, frigjering og begjær. Ho omskapar kvinnelege eventyrfigurar som i tradisjonen tek passive offerposisjonar til handlande, stundom heroiske skikkelsar. Tornerose er ei vampyrforteljing her – det er den sovande skjønnheita som er vampyren. I tittelnovella, bygd på ‘Riddar Blåskjegg’, blir jenta som fortaper seg i farlege forbindelsar og begjær, redda av si heltemodige mor. I ‘Katten med støvlene’ blir vi vitne til menneskeleg samleie sett frå puseperspektiv.

 stil pregar tekstane – dei er like frodige som freidige, utpenslande med ein skremmande sanseleg sjarm. To av tekstane, ‘Alvekongen’ og ‘Snøjenta’, er meir lyriske i lætet, og særleg den første kan vere verdt å sitere frå, for å vise kvalitetane i prosaen og ikkje minst fordi den opnar med ei skildring av årstida vi har bevegd oss gjennom no:

Sprø bøkenøttskall og nedfalne eikenøtthamser på bakken i det gulbrune slimet fra døde bregner der høstjevndøgnregnet hadde gjort jorden så gjennombløt at kulden sivet opp gjennom skosålene, en borende kulde som varsler at vinteren er i anmarsj, tar tak i buken på deg og klemmer til. 

et er ikke mye å smile av i høstskogen, men det er ennå ikke, ikke helt, den tristeste tiden på året. Imidlertid rår det en trykkende fornemmelse av det nær forestående opphøret av liv; når året vender, vender det inn i seg selv. Innadvendt vær, tyst som i sykeværelset.

Weronika Murek (f. 1989) har skrive etterord til boka – ein frisk og fin, om enn ikkje fullt så stringent tekst.

 eiga bok kan heller ikkje kallast særleg stringente – men det er på ingen måte noko problem. Dei sju tekstane er språkrike og fantasifulle, snodige og springande; ein skal forsiktig sagt ha eit særeige sinn for å følgje alle tankespranga her. Den første og lengste forteljinga er også den som er lettast å følgje: Hovudpersonen Maria er død, utan at ho vil innrømme det sjølv – trass i at det kan sjå ut til at det er eit sjølvmord ho har utsett seg for. Slik går logikken her: «Jeg tok ikke livet av meg. Det var et uhell. Dessuten er jeg fortsatt i live». Maria vandrar rundt i ruinane av sitt eige liv, kranglar med familie og naboar, nektar plent å sjå liket sitt og identifisere seg som død. «Hun ser bra ut nå», seier mora: «Bedre enn da hun levde».

Forteljinga har openberre Kafka-kvalitetar, og prosaen er fylt av farge, temperatur og eit heilt eige humør i Agnes Banachs norske versjon. Dei andre forteljingane i boka er meir svevande, og kan vere vanskelege å tid- og stadfeste – for ikkje å seie finne fotfeste i. Men dei har også meir jordnære kvalitetar, med taktile, talande detaljar frå den polske landsbygda – mold og mat, vind og vêr, ritual og religiøse symbol. Folkelege førestillingar om Gud og sovjetisk scenografi fyller forteljingane med indre og ytre press.

Neste planet

I fjor gav Janne-Camilla Lyster og Annette Saugestad Helland ut biletboka «Karin og mørket», om ei lita jente og ein leikehest som filosoferer saman etter leggetid, om mørket og alt som høyrer natta til: himmelen, draumane, stjernene. Heime har vi jamleg lese boka det siste året, men heller enn å prøve å svare på dei mange spørsmåla Hesten stiller Karin («Hvor kommer drømmene fra?»), er det stemninga i boka eg og medlesaren min har kveldsbada i: spelet mellom lys og mørke i illustrasjonane, den melodiske tonen i teksten.

No er ei ny bok om Karin og Hesten ute, og tittelen er som henta ut av «Poppeloppane», animasjonsserien der nokre små, vel, poppeloppar, flaksande utforskar eit omgrep (og fenomenet som gøymer seg bak), til dømes «Opp og ned», «Under», «Bak» og – ja, «Borte». I Lyster og Hellands bok er den basale omgrepslæra kombinert med ei eksistensiell undring som nok ville ha gått over hovudet på poppeloppane.

Karin med hendene framfor auga, som om ho leikar borte – titt tei! På tittelsida har ho ei lommelykt i hendene og ser bestemt ut i blikket, og i dei første oppslaga leitar ho etter Hesten: «Er den borte? spør mamma. Hvor er borte? spør Karin». Vi frydar oss over at vi faktisk får sjå Hesten medan Karin leitar under senga, i kles -og kjøkenskap, under verandaen. Det er òg artig at Hesten har same briller som Karin – brillene knyter utvilsamt band mellom dei to.

Leitinga er først leikande og litt spennande, men så blir det brått alvorleg, når far til Karin kjem heim og fortel at farmor er borte. Karin foreslår at dei kan leite etter henne, men farmora er borte på ein annan måte – ho er død.

Vendinga er verknadsfull: Nett idet vi har fått grubla litt på kva det vil seie å vere borte i meir kvardagsleg forstand, utvidar omgrepet seg og omfattar heile livet. Det er eit vågalt sprang, men omveltinga kastar oss ikkje ut i kaos. I staden får vi følgje Karin til farmors hus og sjå kor tomt det er rundt alle tinga, når ho er borte. Karin tek på seg den knæsj oransje strikkejakka til farmora, med lukta intakt og lange erme som held rundt henne. Nedst i kjellartrappa finn ho att Hesten og knepper strikkejakka rundt dei begge.

 å konkurrere med natta når ein skal lage stemning, og eg merkar allereie første gong vi les at «Borte» ikkje har nett dei same kvalitetane som «Karin og mørket» der, trass i at mange av grepa er like: Ein spørjande tone og sparsam, men effektfull fargebruk i illustrasjonane, som elles er luftige og skisseaktige på ein gjennomtenkt og gjennomført måte. Det dunkle, dempa uttrykket er stilsikkert og pent, men kanskje òg ei forklaring på kvifor eg strevar litt med å få medlesaren til å velje nett denne boka om kvelden.

Den eksistensielle grublinga treffer til gjengjeld betre på barnets nivå i «Borte» enn i «Karin og mørket». Det handlar om kløktig komposisjon, men også om at boka faktisk klarer å gjere eit abstrakt omgrep meir forståeleg og konkret.

På baksida er Karin ute i haustvêret og strekk handa mot eit fallande blad. Vi snakkar litt om kven sitt hus vi ser på biletet, men så ser vi sykkelen med korg som står der og kjem på at Karin ein stad ser for seg den breie rumpa til farmor på det smale sykkelsetet, vaggande frå side til side. No er ho ute av syne, men inne i sinn.

Ute av syne, inne i sinn

Juli Min er fødd i Sør-Korea, oppvaksen i USA og har studert russisk (i tillegg til noko som blir kalla «sammenlignende litteratur» bak i den norske utgåva). Debutromanen hennar handlar om ein fransk-japansk-kinesisk familie i Shanghai, som fartar fram og attende mellom verdsdelar, mest som om kontinenta var togstasjonar i nærleiken av kvarandre.

Det kosmopolitiske utsynet blir ikkje mindre av at romanen opnar eit lite stykke inn i framtida. Vi møter familiefaren Leo Yang på det magnetiske svevetoget som brukar åtte minutt frå flyplassen til sentrum av Shanghai (prisen for lynfarten er antyda av at dei tilsette på toget må vente to år med å få barn etter at dei har slutta å jobbe der, på grunn av strålefare). To av døtrene til Leo studerer i USA, og kona Eko pendlar for å følgje dei opp. Grunnlinja i romanen følgjer dynamikken i den verdsvande familien: slitasjen i ekteskapet mellom Leo og Eko, rikdomen og privilegia dei har tileigna seg gjennom Leos bustadspekulasjon, dei kompliserte og ikkje alltid kjærlege banda mellom søstrene Yumi, Yoko og Kiko. Etter kvart får vi innsyn i fortida som ligg bak dei brostne banda.

er nemleg ein framtidsroman om fortida. Frå opninga i 2040 beveger vi oss kapittel for kapittel bakover i tid, og ved reiseslutt landar vi i 2014. Brorparten av romanen føregår i framtida, der det føreseieleg nok på forsiktig vis blir hinta om ei komande klimakatastrofe. Halvvegs ut i romanen er vi framleis i 2034, og berre dei siste cirka 50 sidene spelar seg ut i åra før 2021. Først der byrjar tidsregresjonen å avdekkje løyndomar som ligg under det vi har fått lese. Dei kastar forklårande lys tilbake i boka, og framover i tid, men effekten er ikkje så stor som venta: Heller enn å utdjupe personane legg det nye bitar på plass i eit større puslespel.

To bitar i dette puslespelet skil seg ut frå resten, fordi dei ikkje handlar direkte om Yang-familien, men også fordi dei er ekstra interessante. Her følgjer Min sidespor inn i underklassa i Shanghai, når ho i eit par kapittel skildrar liva til høvesvis privatsjåføren og barnepika til Yang-gjengen. Historiene er fortalt frå deira synsvinkel, og med minst like stor innleving som dei andre kapitla. På kvar sitt vis gir dei løft til lesinga av det som elles er ei underhaldande, men òg litt omstendeleg utpensling av familiens indre affærar.

I det eine sidesporet følgjer vi privatsjåføren på gatebilløp i den neonopplyste Shanghai-natta, blant Porscher, Lamborghiniar og Maseratiar – og ikkje minst blant sjølvkøyrande bilar. Det er utvilsamt den 

 delen av romanen, men sjåførens hjarteproblem gir det òg alvorlege undertonar. Skildringa av oppveksten hans i «blikkskurbyen» gir dessutan lokal ankring til det kosmopolitiske biletet av Shanghai.

I det andre sidesporet skildrar Min på inderleg vis forholdet mellom barnepika og ungane ho elskar på lånt tid. Det er ei sympatisk skildring som knyter klassekonfliktar tett inn i kjenslelivet: Her kan både menneskeleg tilknyting og økonomisk tryggleik kappast av på kort tid med ei avslutta kontrakt.

er det mest oppsiktsvekkjande grepet i Juli Mins debutroman. Likevel er det ikkje der, men snarare i nokså klassisk realistiske klasseskildringar – i vekselverknaden mellom over- og underklassen – at romanen slår sterkast. I familieportrettet er kort sagt historia 

Eivind Myklebust

Artikler

I Eivind Buenes nye roman får ein atonal fanfare gjalle over utopisk harmoni.

Joakim Kjørsvik gjer ei eldgamal form til moderne praksis.

Eirik S. Røkkum synest det er rart at ikkje alle poetar driv med gjendikting.

Avsendar og mottakar

Tvilsame vennar og stilig sjongleringskunst med dovendyret Dagfinn.

Samantha Harveys romferdsroman er stille fortryllande.

Alexander Slottens barnebokdebut er sjarmerande ivrig, om enn ikkje så slitesterk.

Prøve og øve

I David Peaces dokumentariske romanar er fotballen både besettelse og kollektiv kraft.

Erlend Kaasas noveller er modne og innsiktsfulle – og litt tamme.

Ute i verda

Brannvern

85 års røynsle med bambus og rosin.

Anne Carsons tidlege prosadikt gir små frampeik til ein kaleidoskopisk forfattarskap.

Svik eller svikt

Strawberrystället

I Alice Oswalds «Minnesmerke» skin Iliadens krigsskildringar gjennom og inn i vår tid.

Meteor Forlag løftar blikket frå vår eigen bokfauna og leitar fram spekulative skattar til utgiving på norsk.

Andre bok om Karin og Hesten kombinerer omgrepslære og eksistensiell omvelting på kløktig vis.

Historia under

Ragnar Aalbu gir elefanten ein tydeleg funksjon i si siste bok.

Årstidsdikt

Heidi Furres nye roman er skrive etter ein sorglogikk som er både forvirrande og rørande.

Ein heim på havet

«Den fantastiske bus» er ein framtidsfabel, ein dødsfabel og ei feiring av fantasien.

Jan Kjærstad lèt forteljaren sin sveve i sosialdemokratiets fall.

Er verda meir klar for EU-romanen til Dag Solstad no?

I Eivind Buenes nye roman får ein atonal fanfare gjalle over utopisk harmoni.

Joakim Kjørsvik gjer ei eldgamal form til moderne praksis.

Eirik S. Røkkum synest det er rart at ikkje alle poetar driv med gjen­dik­ting.

Avsendar og mottakar

Tvilsame vennar og stilig sjong­le­rings­kunst med dovendyret Dagfinn.

Samantha Harveys romferds­roman er stille fortryl­lande.

Alexander Slottens barne­bok­debut er sjarme­rande ivrig, om enn ikkje så slitesterk.

Prøve og øve

I David Peaces doku­men­ta­riske romanar er fotballen både besettelse og kollektiv kraft.

Erlend Kaasas noveller er modne og innsikts­fulle – og litt tamme.

Ute i verda

Brannvern

85 års røynsle med bambus og rosin.

Anne Carsons tidlege prosadikt gir små frampeik til ein kaleido­skopisk forfat­tar­skap.

Svik eller svikt

Straw­ber­rystället

I Alice Oswalds «Minnes­merke» skin Iliadens krigs­skild­ringar gjennom og inn i vår tid.

Meteor Forlag løftar blikket frå vår eigen bokfauna og leitar fram speku­la­tive skattar til utgiving på norsk.

Andre bok om Karin og Hesten kombinerer om­greps­lære og eksis­ten­siell omvelting på kløktig vis.

Historia under

Ragnar Aalbu gir elefanten ein tydeleg funksjon i si siste bok.

Års­tids­dikt

Heidi Furres nye roman er skrive etter ein sorglogikk som er både forvir­rande og rørande.

Ein heim på havet

«Den fantas­tiske bus» er ein framtids­fabel, ein dødsfabel og ei feiring av fantasien.

Jan Kjærstad lèt fortel­jaren sin sveve i sosial­de­mo­kra­tiets fall.

Er verda meir klar for EU-romanen til Dag Solstad no?

Eirik S. Røkkum synest det er rart at ikkje alle poetar driv med gjendikting.

Tvilsame vennar og stilig sjongleringskunst med dovendyret Dagfinn.

Samantha Harveys romferdsroman er stille fortryllande.

Alexander Slottens barnebokdebut er sjarmerande ivrig, om enn ikkje så slitesterk.

I David Peaces dokumentariske romanar er fotballen både besettelse og kollektiv kraft.

Erlend Kaasas noveller er modne og innsiktsfulle – og litt tamme.

Anne Carsons tidlege prosadikt gir små frampeik til ein kaleidoskopisk forfattarskap.

Strawberrystället

I Alice Oswalds «Minnesmerke» skin Iliadens krigsskildringar gjennom og inn i vår tid.

Meteor Forlag løftar blikket frå vår eigen bokfauna og leitar fram spekulative skattar til utgiving på norsk.

Andre bok om Karin og Hesten kombinerer omgrepslære og eksistensiell omvelting på kløktig vis.

Årstidsdikt

Heidi Furres nye roman er skrive etter ein sorglogikk som er både forvirrande og rørande.

«Den fantastiske bus» er ein framtidsfabel, ein dødsfabel og ei feiring av fantasien.

Jan Kjærstad lèt forteljaren sin sveve i sosialdemokratiets fall.