Guri Kulås

#fff

#000

Joachim Trier tok imot juryens Grand Prix for «Affeksjonsverdi» i Cannes på laurdag. Det er ein svært høgthengande og sjeldan pris å få. Prisen verdset kunstnarisk visjon og virtuositet og er mindre påverka av politiske konjunkturar enn Gullpalmen.

Blant dei som har vunne Grand Prix, er Andrej Tarkovskij («Solaris» og «Offeret»), Lars von Trier («Breaking the Waves») og Michael Haneke («Pianolærerinnen»). I fjor vann Payal Kapadia med den visuelt nyskapande «All We Imagine as Light», som omset idear til lys. I år sat ho i juryen.

journalistar som ikkje dekker kunstfeltet til vanleg, ser ikkje ut til å forstå verdien av prisen. Laurdag kveld var blant anna «Dagsrevyen» og NTB tydeleg så oppelda av høge odds for 

 at Grand Prix vart omtalt i sportsterminologi som ein «andreplass».

Gullpalmen og Grand Prix er snarare ulike prisar delte ut av verdas viktigaste filmfestival. Det kan vera godt å ha to hovudprisar når ein festival held seg med så 

 internasjonale og meiningssterke juryar som det Cannes gjer. Juryen i år samla skodespelarar og regissørar frå fem kontinent og svært ulike estetiske skolar og filmtradisjonar – frå Hollywood til Kinshasa.

under leiing av den franske skodespelaren Juliette Binoche gav Gullpalmen til Jafar Panahis «It Was Just An Accident», var ikkje uventa og heva over all kritikk. Binoche var blant stjernene som klypte håret i solidaritet med «Kvinne, liv, fridom»-opprøret i Iran hausten 2022, og Jafar Panahi har vore ein profilert demokratiforkjempar i landet sidan 

 vart slått ned etter presidentvalet i 2009.

Trass i at Panahi i 2010 vart dømd til 20 års yrkesforbod, har han i skjul halde fram å laga og smugla ut film frå heimlandet. Ein blir audmjuk i møte med det sivile motet til Panahi og andre iranske filmskaparar. Dette er film laga med risiko for politiske rettssaker og tortur, risiko for tap av liv, helse, heim og intellektuell eigedom. Etter sigeren i Cannes hadde Panahi ingen andre planar enn å reisa tilbake til Iran.

Gullpalmen og Grand Prix, representerer kvar sin av dei to «trendane» i årets hovudkonkurranse i Cannes: På den eine sida åtvaringane mot eit samanbrot for rettsstatsprinsippa verda over, på den andre sida intime forsvar for ein grenseoverskridande empati og filmkunstens potensial for forsoning.

Og apropos forsoning var det gripande at Joachim Trier dediserte Grand Prix-prisen til sin morfar: den av norsk filmbransje underkjente, modernistiske filmskaparen Erik Løchen (1924–1983). Løchen var ein unik regissør i norsk samanheng som sjølv deltok i Cannes med «Jakten». Det var ein film som hadde fingeren på den europeiske, estetiske pulsen i 1960. Som jazzmusikar har truleg Løchen også på eitt eller anna vis påverka Joachim Triers utsøkte bruk av musikk i filmane sine.

blir den største utfordringa framover å halda fast på sitt eige prosjekt og velja internasjonale samarbeidspartnarar med omhug. For nordmenn som aldri blir mette på prisar, kan det òg vera meir i vente. Dei amerikanske filmbransjeblada var overstrøymande positive til Trier i Cannes, og oppsummeringa av filmåret 2025 er ikkje over før Oscar-utdelinga i mars neste år. Det ville undra meg om ikkje «Affeksjonsverdi» var blant dei nominerte der.

Eineståande heider

Denne veka velta ein av dei ikoniske palmane ved Croisetten og skadde ein filmprodusent. Vonleg var det ikkje eit omen for bransjen. Alle filmane som blir viste og omsette her, er internasjonale samproduksjonar, og «toll» har vorte ytra oftare enn «meisterstykke».

Nokre regissørar har også «falle». Blant filmane som har skuffa bransje­bladet Screens mykje studerte kritikar­panel, er skrekkfilmregissør Ari Asters koronakonspirasjonswestern «Eddington» og tidlegare gullpalmevinnar Julia Ducournaus melodrama-bodyhorror «Alpha». Ein som har vakse i augo til mange bransjeaktørar, er Joachim Trier, som også er den som har vunne publikum i salen. Det lovar godt for filmen vidare jamvel om «Affeksjonsverdi» ikkje når heilt opp på kritikarrankinga. Om det held til prisar i kveld, er vanskeleg å spå om. Dette blir skrive før dei siste gullpalmekandidatane (inkludert Dardenne-brørnes) er viste, og juyren er ofte usamde med både ­kritikarane og publikum.

hari skrivande stund lista ein iransk, ein ukrainsk og ein brasiliansk film som dei tre beste. Desse er òg blant dei mest politiske filmane ved festivalen, og alle tre tar opp akutte spørsmål om autokrati, korrupsjon og manglande rettstryggleik.

To har sett handlinga til historiske epokar, medan Jafar Panahis «It Was Just an Accident» følgjer opp Mohammad Rasoulofs fjorårsfilm «Frøet frå det hellige fikentreet» og går laus på det iranske rettssystemet i etterkant av kvinneopprøret. Ukrainaren Sergei Loznitsa har levert ein politisk samtidsanalyse filtrert gjennom Stalin-tida i «Two Prosecutors», medan Kleber Mendonca Filho vekkjer stemninga frå 1970-talsdiktaturet i Brasil i «The Secret Agent». Ein skarpsynt, underhaldande thriller om ein akademikar som legg seg ut med den politisk mektige storkapitalen.

 ein «alternativ» raud tråd gjennom hovudkonkurransen som utfordrar rådande råskap med empati. «Ømhet er den nye punken», sa Joachim Trier på pressekonferansen etter premieren på «Affeksjonsverdi» og peikte raust på sin utfordrar tyske Mascha Schilinskis «Sound Of Falling». Også det er ein visuelt medviten film om generasjonstraumer fortalt gjennom kvinner som har levd i same hus.

Spanske Carla Simóns sjølvbiografiske «Romería» er eit anna døme. Den siste delen av ein trilogi, der «Sommer 1993» og «Ferskenlunden i Catalonia» har kome før, handlar om ei 18-årig, fordomsfri kvinne som søker sanninga om sine døde foreldre bak slektas borgarlege fasade.

 sluttaropp om den «ømme punken». Skodespelar Paul Mescal sa på ein pressekonferanse her at «filmen er på veg vekk frå alfamann-­roller». Og då han svarte på spørsmål om Oliver Hermanus’ 1920-tals folkemusikk-romanse «The History of Sound», der han spelar mot Josh O’Connor, bad Mescal kritikarar om ikkje «å vera late» og jamføra alle homofile kjærleikshistorier med «Brokeback Mountain». Bodskapen var at det er ei nyansert verd der ute. Ho er å finna att på lerretet og vonleg også på prispodiet.

Tid for øm punk

Joachim Triers oppfølgjar til «Verdens verste menneske» er ikkje like original, men den elegant konstruerte og velspelte «Affeksjonsverdi» burde ha stor publikumsappell med sin attkjennelege familiedynamikk og sine stikk til kommersiell samtidskultur som Netflix og «skjermbarn-­oppvekst».

film i hovudkonkurransen i Cannes – etter «Louder Than Bombs» (2015) og «Verdens verste menneske» (2021) – krinsar kring tre vaksne menneske, ein far og to døtrer, som lengtar etter å bli heile som familie. På kvar sine vis har dei behov for ein «heim», som det blir sagt.

Ein gamal sveitservilla i Oslo huser familiens nedarva traume gjennom fleire generasjonar, men det er også i resonansen frå desse veggene at hovudpersonane kan møtast på meiningsfullt vis. Møtet kjem likevel skeivt ut når den sjølvopptekne, aldrande filmregissørlegenda Gustav (Stellan Skarsgård) snik seg inn døra, tilsynelatande for å ta del i gravferda til ekskona, døtrenes mor, og å selja huset.

Kor lenge han har vore borte, forstår vi på dei høvesvis sarkastiske og avmålte reaksjonane til skodespelardottera Nora (Renate Reinsve) og hennar yngre historikarsøster Agnes (Inga Ibsdotter Lilleaas). Dei to har vakse opp utan den engasjerte merksemda som Gustav beviseleg kan gje andre. Og «jentene» har grunn til å vera skeptiske.

 feira faren brått dukkar opp att i Noreg, er det fordi han ønskjer noko av døtrene. Han vil ha Nora i hovudrolla til sin store 

 og han vil bruka familiehuset til innspelinga. Ikkje uventa takkar Nora nei til samarbeidet – berre for å oppleva at faren dreg med seg Hollywood-stjerna Rachel Kemp (Elle Fanning) til Oslo og inn i barndomsheimen for å spela Noras rolle.

Alle Triers filmar er ein dialog med kunstfilmhistoria og ei utforsking av filmsjangrar og narrative verkemiddel. I så måte er han ein arving av dei franske nybølgeregissørane, som her blir vekt til live gjennom referansar til blant andre føregangsmannen Jacques Demy.

I «Verdens verste menneske» brukte Trier den romantiske komedien som ein slags sparringpartnar for filmforteljinga. I «Affeksjonsverdi» har melodramaet ein liknande funksjon. Trier nikkar til den mest standhaftige melodramatikaren (og scenekunstelskaren) Pedro Almodóvar når han lèt hovudhandlinga opna med ein scene frå Nationaltheatret, der den skjøre psyken til Nora (Renate Reinsve) blir vist fram i eit spektakulært panikkanfall før ho skal spela Medea.

«Reprise» (2006) har forholdet mellom sårbart liv og ambisiøs kunst vore ein tematisk tråd i Triers referanserike filmografi. Tematikken har utvikla og utvida seg i takt med korleis regissøren har vakse frå ung mann til middelaldrande far. Perspektiva har òg endra seg gjennom at hovudrollene har skifta kjønn frå menn til kvinner, og «Affeksjonsverdi» vidarefører det ein litt sjablongmessig kan kalla ein kvinneleg kritikk av Kulturmannens verdisyn, eit viktig motiv i «Verdens verste menneske», og her viser Trier seg som ein åndsfrende av sin samtidige, franske regissør Mia Hansen-Løve («Bergman Island»).

Årets Gullpalme-kandidat sender uunngåeleg tankane til Ingmar Bergmans sjølvgranskande drama om kunstens forrang framfor familien, og ikkje berre fordi ein karismatisk svenske spelar den mannlege hovudrolla. Men der Bergman driv nådelaus eksponering av menneskesjelene, er Trier meir antydande. Han lèt vera å dissekera rollene totalt. Rollene (og filmskaparen?) får halda på motiverande, personlege løyndomar, og både dei og vi får bala med uløyste spørsmål slik det er i livet.

Sentimentalt på ein god måte

Røynda trengjer seg på også i filmbyen Cannes, og då ikkje berre i form av Donald Trumps tolltrugsmål, som har hengt som ei uføreseieleg sky over filmmarknaden, eller det kraftige torevêret som regnspylte utandørskøane ved Festivalpalasset i time etter time på tysdag. Festivalen er nemleg også ein lanseringsarena for aktuell dokumentarfilm.

Mest merksemd har Sepideh Farsi fått for «Put your soul on your hand and walk», som har vore utseld i sideprogrammet ACID og vorte møtt med høgprofilerte støtteerklæringar. Filmen portretterer den palestinske fotojournalisten Fatma Hassona, som vart drepen i eit israelsk rakettåtak i Gaza rett før festivalstart.

sporadisk i rampelyset i Cannes, men i år kallar tidsånda på klårsynte dokumentaranalysar. I går viste Raoul Peck «Orwell: 2+2=5», som skildrar George Orwells siste levemånadar og granskar den intellektuelle arven han lét etter seg seg, inkludert den stadig relevante romanen «1984».

Haitiaren Peck, som laga den fantastiske James Baldwin-dokumentaren «I am Not Your Negro» (2016), er alltid politisk skarp. Orwell-filmen vil nok likevel hamna i skuggen av «The Six Billion Dollar Man», eit heilt oppdatert portrett av Julian Assange, som sjølv er på plass i Cannes.

Filmen, regissert av Eugene Jarecki, er kanskje den mest kontroversielle USA-produserte dokumentaren til å bli vist i Cannes sidan Michael Moore vann Gullpalmen i 2004 for «Fahrenheit 9/11». (Berre ein annan dokumentar har fått festivalens hovudpris, og det var Jacques Cousteaus undervasseventyr «Le Monde du silence» i 1956!)

to gongar vunne dokumentarprisen ved Sundance-festivalen for «Why We Fight» (2005) – ein kritikk av USAs militærindustrielle kompleks – og «Den tapte narkotikakrigen» (2012). Han har òg laga portrettfilmar av Kissinger, Reagan og Elvis og burde vera skikka til å ta føre seg ein samansett mann og omstridd politisk aktør som Julian Assange.

«The Six Billion Dollar Man» fekk ein litt mystisk, ny amerikansk dokumentarpris i Frankrike – Cannes Golden Globe (?!) – alt før filmen vart vist for «utvald» presse. I dag er det pressekonferanse.

intervjua Jarecki før festivalen, teiknar filmen eit sympatisk portrett av Assange. Årsaka er ifølgje regissøren at det handlar om å forsvara journalistikken. Jarecki seier til bransjebladet at han ikkje kunne «brydd seg mindre» om folk «liker eller misliker Julians komiske hår, australske aksent eller snobbete personlegdom», fordi «vi treng fleire som kan tala makta midt imot».

Jareckis syn er at Assanges bodskap har vorte «gravlagd under lag på lag med propaganda, nonsens og distraksjon» medan det vi eigentleg har behov for, er «å vita kva som skjer i verda».

Det handlar om å forsvara ­journalistikken

Røynda kjem til Rivieraen

I dag er den store norske dagen i Cannes. Korleis det går, veit vi ikkje før i natt. Joachim Triers «Affeksjonsverdi» har gallapremiere halv elleve i kveld. Det vi veit, er at billettar til dei utselde visingane er ettertrakta svartebørsvarer.

Frå og med Cannes 2021 har Joachim Trier vore meir enn ein nordisk, melankolsk kunstfilmregissør med ein viss affinitet for fransk filmtradisjon – ein slik som filmkjennarar noterer i festivaltimeplanen. «Verdens verste menneske» gjorde Trier til dobbelt Oscar-nominert filmskapar i kategoriane «beste framandspråklege film» og «beste manus» (saman med Eskil Vogt). Oscar-nominasjon er ein lovnad om at du ikkje berre kan vinna kunstprisar, men at du kan trekka nok publikum inn i kinosalane til at heile filmnæringskjeda kan tena pengar på talentet ditt. I bransjen er du då i ein ny liga.

 bak suksessen til «Verdens verste menneske» var Renate Reinsve.

Hovudrolla som Julie var spesial­skriven for Reinsve, som hadde ei mindre rolle i Joachim Triers «Oslo 31. august» (2011). Som fleire enn filminteresserte vil minnast, enda det med at Reinsve vann den høgthengande skodespelarprisen i hovudkonkurransen og sjarmerte Cannes i senk i 2021 – både på lerretet og framfor fotografane på den raude løparen. Slikt betyr noko her, og den som kan nyta merksemda frå den mørke tareskogen av tusen telelinser med eit ope, utilgjort smil som Reinsve gjorde, blir lagt merke til. Den internasjonale karrieren tok av straks.

Renate Reinsve blant dei mest hardtarbeidande skodespelarane i bransjen. I tillegg til å spela i Thea Hvistendahls debutlangfilm «Håndtering av udøde» og i den amerikanske strøyme-­serialiseringa av 1980-talsthrilleren «Antatt uskyldig», imponerte Reinsve med leiande hovudroller i to nye, internasjonale festivalfavorittar: Aaron Schimbergs Berlinale-­snakkis «A Different Man» og Halfdan Ullmann Tøndels «Armand», som vann debutantprisen i Cannes 

I «A Different Man» samspelte Reinsve svært godt mot ein glitrande Sebastian Stan, den amerikansk-­rumenske skodespelaren som er mest kjent som Marvel-universets Winter Soldier, men som også vart Oscar-nominert for si tolking av Donald Trump i «The Apprentice». Snart vil Stan og Reinsve spela mot kvarandre igjen i framandfrykt-­dramaet «Fjord» – som vil bli spela inn i Noreg. Regissør er den alltid interessante rumenske filmskaparen Cristian Mungiu, som debuterte med å vinna Gullpalmen i 2007 med abortdramaet «4 måneder, 3 uker og 2 dager».

Cannes-festivalen vart det òg kjent at Renate Reinsve skal spela i Alexander Paynes neste produksjon, «Some­where Out There», som skal spelast inn på dansk etter eit manus signert Erlend Loe!

Ikkje sidan Liv Ullmann har ein norsk skodespelar hatt så store roller i så mange internasjonale storproduksjonar. I kveld får Cannes sjå Reinsve som Nora, den alt anna enn venleg innstilte dottera til ein lenge fråverande far og filmskapar (Stellan Skarsgård) som vil ha henne til å spela i 

-filmen sin. «Affeksjonsverdi» er eit drama om kunstnarskap og familieband, og det første klippet som vart slept i går, ser lovande ut.

Ikkje alle kan nyta merksemda frå den mørke tareskogen av tusen telelinser med eit ope, utilgjort smil

Stjernekraft

I går var Spike Lee i Cannes, akkurat på 100-årsdagen til Malcom X: Den muslimske, afrikansk-amerikanske giganten, som Denzel Washington gjorde eit trollbindande portrett av i Lees film frå 1992. Malcolm X, som vart myrda for 60 år sidan, gjorde varig inntrykk på den komande film­regissøren.

Då Lee gjekk på «ungdomsskolen» tidleg på 70-talet, las han Alex Haleys Malcolm X-biografi årleg, fortalte Lee til The Hollywood Reporter i eit stort intervju før årets Cannes-­festival.

Spike Lee er ein veteran på festivalen og var her første gong i 1989 med gjennombrotsfilmen «Do The Right Thing» – som også kunne vore (og sikkert er) tittelen på ein biografi om Spike Lee sjølv.

 Frankrike utanfor konkurranse med politithrilleren «Highest 2 Lowest», ei nytolking av ein Akira Kurosawa-film der handlinga er flytta til dagens musikkmiljø i New York. Denzel Washington gjer si femte rolle for Spike Lee i ein film om ein suksessprodusent, som har mista grep om kor han kjem frå og kvifor han driv med det han gjer. I år har det likevel vore knytt meir interesse til at den kontroversielle rapparen og ektemannen til Rihanna, A$AP-Rocky er med framfor kamera.

Som alltid handlar det om svart kultur og å velja «det rette». «Ikkje alle pengar er gode pegar», er slagordet på plakaten. Spike Lee er ein prinsippfast mann, noko han kanskje har arva av faren Bill Lee, som var bassist for Bob Dylan heilt til Dylan byrja å spela elektrisk. Det kunne ikkje Bill vera med på. Han vart verande akustisk jazz- og folk-bassist jamvel om det gjekk ut over lommeboka å seia nei til å vera med vidare på Dylan-reisa.

 i Cannes, var som juryleiar i 2021. Han sette, som alltid, oppstasa kvinner fullstendig i skuggen med sin knallrosa dress og matchande briller og skapte ein liten skandale ved å annonsera gullpalmevinnaren for tidleg under prisfesten. Prisen gjekk til Julia Ducournaus «Titane». I år er provokatøren tilbake med «Alpha», visstnok ein meir personleg film, men også det om ei ung kvinne som reagerer sterkt når verda hennar rasar ned omkring henne.

Cannes huser også eit høgprofilert kvinnenettverk i bransjen «Women in Motion», som gav Nicole Kidman ein pris og held seminar og samtalar med slike som Isabelle Huppert og Charlotte Gainsbourg. Vel og bra, men det heile føretaket osar litt av amerikansk milliardærfilantropi.

 gjekk i bresjen for å gje Gullpalmen til Ducournau, har truleg langt meir å seia for at kvinnelege filmskaparar no blir tatt på større alvor i Cannes, og så langt i festivalen er det kvinnelege regissørar som har skapt mest interessevekkjande kontrovers (Lynne Ramsays «Die My Darling») og fått størst kritikarros (Mascha Schilinskis «Sound of Falling» og Chie Hayakawas «Renoir») i hovudkonkurransen. Det er før «Alpha» blir vist for pressa måndag kveld, lenge etter Klassekampens deadline …

Som alltid handlar det om svart kultur og å velja ‘det rette’

Spike Lee «spiker» opp Cannes

Den 78. filmfestivalen i Cannes er halvvegs. Det er denne første av to ville veker at filmmarknaden (Marché du Film) går føre seg der produksjons- og distribusjonsavtalar blir signerte, og då det er flest amerikanarar på Croisetten.

Men i år har dei brotne, transatlantiske tanke- og handelsbanda prega Cannes. Lenge har filmbransjen i Frankrike og USA funne saman i politikken overfor Iran og Ukraina – to land som også i år får særskilt merksemd i Cannes. Men Donald Trump har splitta og intensivert den politiske spenninga også i filmbransjen på alt frå Gaza, Ukraina og Russland til internasjonal samproduksjon av film.

rett nok vorte «spytta» ut av munnen på 

under filmfestivalen, men franske Emma Rafowicz, nestleiar i Europaparlamentets kulturkomite, har gått eit steg lenger når ho lova koma til Cannes for å snakka om strategiar mot «amerikansk kulturnasjonalisme».

Rafowicz høyrer til sentrum-venstre-blokka i Europaparlamentet. Men også den franske kulturministeren Rachida Dati – som ikkje kan skuldast for å lefla med venstresida – var i Cannes 17. mai for å snakka om korleis EUs audiovisuelle industri kan møta tolltrugsmålet frå Trump.

film framleis er kunst, kan ein enno merka gevinsten av dei mange kulturelle kryssingane over Atlanteren. I helga var texanaren Richard Linklater i Cannes for å visa sitt bidrag i konkurransen om Gullpalmen «Nouvelle Vague». Tittelen refererer til den unge, franske filmen på 1960-talet, som inspirerte både Linklater (blant anna i «Før soloppgang»-trilogien) og generasjonar amerikanske regissørar, inkludert Gullpalme-vinnar og tidlegare juryleiar i Cannes Quentin Tarantino.

til kjelda og handlar om innspelinga av Jean-Luc Godards nyskapande generasjonsportrett «Til siste åndedrag» (1960) med Jean Seberg (i Linklaters drama spela av Zoey Deutch) og Jean-Paul Belmondo (Aubry Dullin) i dei ikoniske hovudrollene, som eit ungt amerikansk-fransk par på rømmen frå samfunnet.

Godard (Guillaume Marbeck) var på si side blant dei intellektuelle franskmennene som henta inspirasjon frå den amerikanske studiofilmen. I det som var sjølve definisjonen av ein 

, fann dei regissørane (blant andre Hitchcock) som danna grunnlaget for det franske 

-omgrepet: den attkjennelege signaturen til ein unik kunstnar.

«Nouvelle Vague» er neppe ein Godard-film – i tydinga banebrytande – men 

 i det minste vera eit nostalgisk drama som knyter filmbransjen saman om prinsipp for gjensidig utbytte av kunstnarisk utveksling.

med kioskveltarserien «Mission Impossible» 1–8 er blant einskildpersonane som har gjort mest for å «flagga ut» Hollywoodfilm til Frankrike, Noreg og mange, mange andre land med attraktive skatterefusjonsordningar for filmproduksjon, er også den einaste som 

ønska å drøfta tolltrugsmål (eller andre politiske tema) når han som snarast var innom Cannes før helga.

Kanskje Donald Trump blir ein mission for impossible også for Tom Cruise

Nye bølgjer på Rivieraen

Er det krigspropaganda? Det er skuldinga mot den omstridde dokumentaren der regissøren skildrar kvardagen blant russiske soldatar i det okkuperte Aust-Ukraina. Det korte svaret er nei, «Russians at War» er ikkje Putin-propaganda. Regissøren – som oppheld seg saman med ikkje-stridande forsynings- og sanitetsavdelingar – stiller seg likevel lagleg til for kritikk på grunn av sitt avgrensa, empatiske portrett av soldatar i invasjonshæren og gjennom romantiseringa av «slavisk brorskap», som russiskstøttande ukrainarar får formidla utan oppfølgingsspørsmål.

 i går, har ukrainske styresmakter og eksilukrainarar fått stoppa visingar av «Russians at War» ved leiande filmfestivalar på begge sider av Atlanteren. Den ukrainske ambassaden i Noreg har også bede Oslo Dokumentarkino om å avlysa si vising i kveld. Det er eit krav som overskrid både solidaritetstiltaka og sanksjonane som vestleg film- og kinoindustri innførte etter fullskalainvasjonen i 2022. Då vart det innført boikott av statsstøtta russisk film, samstundes som ukrainsk film fekk europeisk støtte på mange nivå og framheva merksemd ved festivalar, seinast i Cannes på tysdag.

«Russians at War» er ein fransk-kanadisk produksjon. Det er regidebuten til den dyktige kanadisk-russiske filmfotografen Anastasia Trofimova, som utan presseakkreditering i 2023 fekk innpass på lågt nivå i den russiske hæren, der ho opererte som eit «ei-kvinnes-filmteam». Det vi ser på lerretet, gjev oss ikkje grunn til å tvila på at dette er ein uavhengig produksjon, og at Trofimova åleine står bak regivala. Men at filmen er legitim, er jo ikkje det same som at han er uproblematisk. Trofimova har store blindsoner. Ho «trudde vi var immune mot krig etter å ha mista så mange på 1900-talet». Ei utsegn som fortel at jamvel ein russisk journalist busett i Canada ikkje reknar Putins skrekk-krigar i Tsjetsjenia eller den valdelege opprettinga av «utbrytarrepublikkar» i naboland som krigføring.

frå ukrainsk ståstad er at Trofimovas «billett» til fronten er ein ukrainar som kjempar på russisk side. Ilya slutta seg til opprørsmilitsen i Donbas då den ukrainske hæren bomba heimen hans i 2014. No kjempar han på russisk side i den for heimlandet eksistensielle krigen. Trofimovas første, tilfeldige møte med Ilya er eit like absurd som opprørande bilde av soldaten som kjemper mot hardt pressa landsmenn. Regissøren møter Ilya på t-banen i Moskva nyårsaftan i 2022. Permsoldaten er kledd som julenissen og på veg for å besøka kona og barna i den russiske hovudstaden.

Ilya er talefør og får mykje taletid i filmen, men til liks med fleire av soldatane Trofimova slepp til, framfører den 50-årige ukrainaren samansette og skiftande motiv for å verva seg. Han har agg mot «nasjonalistane i vest» som øydela huset hans, og han hyllar slavisk brorskap som eit ekko frå sovjetiske skolebøker. Samstundes liker han også den høge soldatløna (i den grad ho blir utbetalt), og etter ti års krig er han adrenalinjunkie.

er filmen også ei reise gjennom eit postsovjetisk ruinlandskap. Ei natt søv soldatane i ein gammal atomrakettsilo, der berre slagorda for fred og framgang står att på veggane. Sovjetretorikk og -ikonografi blir aktivt brukt i russisk okkupasjonspropaganda, samstundes som møtet med ei isolert gamal kone tydeleggjer at området har vore ei bakevje for så vel Moskva som Kyiv før det vart politisk eksplosivt. «Russians at War» er også ei førstepersonsforteljing som dokumenterer verda rundt seg og opnar for publikums eiga tolking av det vi ser gjennom Trofimovas kamera.

Overfor dei russiske soldatane har regissøren ein tydlegare journalistisk ambisjon. Trofimovas forteljing opnar i det vinterkalde Moskva, der nyttårspynten må konkurrera med det uhyggelege krigsmerket «Z» og enorme verveplakatar. «Kven er mine landsmenn som krigar?» spør Trofimova på lydsporet. «I russiske media er dei heltar som aldri døyr. I Vesten er dei krigsforbrytarar som spreier terror og øydelegging.»

Jamvel om forteljarrøysta alt frå starten gjev uttrykk for skepsis til begge syn på soldatane, spør Trofimova gong på gong karar og kvinner ho møter, kvifor dei har vorte soldatar, kva dei kjempar for, og kva dei kjempar mot. Svara er ein miks av Putins talepunkt om ein antinazistisk spesialoperasjon og meir og mindre velfunderte private motiv, men konfrontert med realitetane aukar kynisme, anger og dødsangst gjennom året.

fått berre to av ti moglege stjerner på Internet Movie Data Base, tyder på at det også er ein nettkampanje mot filmen. For vurdert som dokumentarhandverk er «Russians at War» ein svært vellaga film, som gjev publikum eit unikt innblikk bak russiske frontliner. Der avkreftar filmen framstillinga av krigen i (attverande) russiske media – som er totalt kontrollert av Kreml og drakoniske krigslover.

Ei brikke i krigsbildet

Under LO-kongressen fekk Henriette Steenstrup LOs kulturpris for sitt varme portrett av aleinemora Pernille «Pørni» Middelthon og hennar personleg og fagleg engasjerte arbeid i Barnevernets førsteline. Det var ein veldig fortent pris og god kulturkritikk frå LO!

Serien «Pørni», som i dag slepper femte og siste sesong på Netflix, skil seg ut blant tv-drama ved ikkje berre å fokusera på romantikk og familieintrigar, men å skildra eit attkjenneleg, jamvel norsk!, arbeidsliv. Her er referansar til etatar og praksis i offentleg forvalting, som vil få mange til å kjenna sine eigne arbeidsutfordringar sett og forstått.

relevante livsrøynsler i internasjonale strøymeseriar, men for at omsorgssvikt, psykisk vanhelse, samlivstrøbbel, sorg eller familiekonfliktar skal koma på skjermen framfor tv-sofaen, «må» tematikken pakkast inn i hard valdskrim, zombiekrigar og superhelteventyr eller handlinga vera lagt til ein annan galakse. «Pørni» går føre seg i dagens Oslo og tar for gjeve at publikum er interessert i eigen kvardag, ein hypotese sjåartala stadfestar.

 Henriette Steenstrup har funne balansepunktet for velskrive, kjent dramakomediemateriale. Til liks med andre serieforteljingar som er bygde kring kvinneroller, handlar «Pørni» mykje om å handtera ulike, men like eigenrådige barn. Pubertetsdøtrene Hanna (Vivild Falk Berg) og Sigrid (Ebba Jacobsen Öberg) er herlege stereotypar.

Pørnis nyleg ute av skapet homofile far Ole Johan (Nils Ole Oftebro), som er sentral i siste sesong, er ein sjangertypisk sjablong, men Pørnis triple omsorgsbør for barn – forelder – jobb er tatt på kornet. Serien har også godmodig kritikk av den geskjeftige, grenselause morsrolla.

mange, flotte mannsportrett i «Pørni». Barnevernskollegaer som Madjid (Deniz Kaya) og «Kommune-Bjørnar» (Gunnar Eiriksson), Pørnis store kjærleik, er alternative idealmenn i alfamann-kulturen. Den sjølvopptatte Kulturmannen har derimot aldri vorte råka av ein meir drepande karikatur enn i «Pørni». Jan Gunnar Røise toppar parodien i rolla som Pørnis eksmann. Vi toler at siste sesong er nær ein rein sjarmøretappe.

Hurra for Pørni!

Det årvisse filmsleppet i Cannes tjuvstartar i dag med opning av filmmarknaden før det offisielle programmet for 78. gong blir dregen i gang onsdag. Ein allsong-venleg film som hyllar fransk musikk, set feststemninga for juryleiar Juliette Binoche og ymse dignitærar og kjendisar, som er inviterte for å ta seg godt ut på raud løpar framfor Festivalpalasset.

under sin sjef Thierry Frémaux vakta vel om sine formelle former med høg smokingfaktor og vakter, som ikkje kvir seg for å stoppa dei som ikkje når opp til etiketten ved gallapremierane. Cannes er gammaldags, men formalitetane er òg ein metode for å halda fast ved filmens status som kunstform. Festivalen har også prisverdig lenge stått i mot dei amerikanske strøymetenestene ved å halde fast ved vilkåret om fransk kinodistribusjon for alle konkurrerande festivalfilmar.

posisjon ved å gjera seg til fast lanseringsscene for «Cannes-godkjende» filmskaparar. For Joachim Trier, som har vore i Cannes med «Oslo 31. august» (2011), «Louder Than Bombs» (2015) og «Verdens verste menneske» (2021), har festivalen vore uvurderleg. Triers Cannes-suksess med skodespelarprisen til Renate Reinsve som førebels høgdepunkt, har også vore så viktig for norsk film generelt at det nesten ikkje kan overvurderast.

I år kjempar Trier om Gullpalmen med «Affeksjonsverdi», eit skandinavisk familiedrama skriven saman med Eskil Vogt og endå ein gong med Renate Reinsve i ei sentral rolle, som ei av døtrene til Stellan Skarsgards feterte filmkunstnar. Sidan «Verdens verste menneske» også vart nominert til to Oscar, er det knytt store forventingar til «Affeksjonsverdi» når filmen blir vist onsdag 21. mai.

eit stykke til han blir Cannes-veteran på line med Dardenne-brørne. Dei belgiske moralistane har vunne Gullpalmen to gongar sidan 1999, og er i hovudkonkurransen for tiande gong, i år med eit drama frå ein heim for unge mødrer.

Nokre år hopar det seg opp med eldre, mannlege 

 på Cannes-programmet. I år er programmet ein lovande miks av gammalt og ungt. Opningsfilmen, «Partir un jour» (

) er for første gong ein debutlangfilm, og om regissør Amélie Bonnin ikkje er med i nokon konkurranse, varslar hennar opningsfilm eit Gullpalme-heat med mange nykomarar og kvinnelege filmskaparar – til Cannes å vera. Vi snakkar sju kvinner.

opprørske samtidsregissør Julia Ducournau er tilbake i hovudkonkurransen med «Alpha» fire år etter ho vann Gullpalmen for den rasande, transhumanistiske valdseksessen «Titane. Også denne gongen handlar det om ei ungjente som set verda I brann.

Ei anna kvinne som har imponert og skremt menn i Cannes, er skotske Lynne Ramsay. I år er ho hovudkonkurransen med den amerikanske produksjonen «Die, My Love» etter Ariana Harwicz’ roman med same tittel. Ramsays «You Were Never Really Here» tok i 2017 heim både manusprisen og skodespelarprisen til Joaquin Phoenix (Han spelar i år i skrekkregissøren Ari Asters Gullpalme-kandidat «Eddington»).

at den smålåtne, amerikanske independentdronninga Kelly Reichardt om sider skal få heider som fortent. Ho opererer i eit meir realistisk formspråk blant samfunnets marginaliserte enn kollegaene Ducournau og Ramsay. Reichardt er i hovudkonkurransen med «The Mastermind», eit innbrotsdrama med Vietnamkrigen som bakteppe.

Opningsfilmen varslar eit heat med mange kvinnelege filmskaparar – til Cannes å vera

Gullpalmefeber

Landslovsjubileet i 2024 var nær ved å teikna av ein sjablong av «den mørke mellomalderen» og av den rettvise kongen, som bygde ein ny, politisk kultur for rettstryggleik og fred gjennom landslova.

Det hevdar historikar Hans Jacob Orning, som reiser kritikken mot fjorårets feiring i spalta Kringla Heimsins i dagens Klassekampen. Han utdjupar argumenta i boka «Myten om den gode kongen. Magnus Lagabøtes landslov og Norge på 1200-tallet».

Her skildrar Orning 1200-talet som eit historisk vegval mellom konkurrerande samfunnsformer: «Skulle det være et sentralisert samfunn der kongen og erkebiskopen stod på toppen og ledet samfunnet med utgangspunkt i deres nærhet til Gud? Eller skulle samfunnet bygges nedenfra, der konger lyttet til høvdinger, som lyttet til bøndene?»

Når det tok hundreår før sentralmakta vart konsolidert, var det ifølgje Orning også fordi mange var nøgde med å leva i eit førstatleg samfunn.

I 2024 gjekk Nasjonalbiblioteket i bresjen for ei storstilt 750-årsfeiring av Magnus Lagabøtes landslov. Deira jubileumsutstilling vart sett av titusentals publikummarar, og NRK direktesende ei opplesing av lova frå 1274.

Som historieprofessor er Hans Jacob Orning imponert over interessa feiringa skapte, men som ekspert på nordisk høgmellomalder er han grunnleggande kritisk til innrettinga på Landslovsjubileet. I «Myten om den gode kongen» går han i rette med det han meiner var eit forelda syn på historie som dei store menns historie. Han argumenterer også for at landslova ikkje var den rettsrevolusjonen jubileet gav inntrykk av.

Ikkje minst seier han seg usamd i at landslova var eit 

 rettsleg og politisk framsteg. Kven sine interesser tente landslova, spør han, og minner om at lova «kodifiserte storstilte overføringer fra bønder til eliten i form av skatter, landskyld og bøteinntekter».

– Boka byrja som ein polemikk mot Landslovsjubileet, men prosjektet endra seg til å bli ei klårgjering av mi eiga forståing av det norske samfunnet på 1200-talet. Det kan eg takka jubileet for, seier Orning.

Dei stridande partane held kvarandre i sjakk.

Eit godt liv utan staten

Ei veke før Eurovision-finalen i Sveits har både eit norsk og eit europeisk musikaropprop stilt krav om at Israel må bli utestengd frå tv-showet, verdas største musikkonkurranse. Kravet vart også reist i fjor og burde ikkje overraska. Arrangørane har nemleg gjort Eurovision til ein blinkande lynavleiar for politisk avmakt.

har signert oppropa, har i halvtanna år vore sanntidsvitne til skrekken på Gaza. Israels militæraksjonar har for lengst vorte noko anna enn eit svar på Hamas’ terroråtak og gisseltakingar 7. oktober 2023. Så langt har krigføringa kosta over 52.000 (registrerte) palestinske liv, og enno er det ikkje politisk vilje til å få slutt på valden eller tvangsforflyttinga av sivile. Ikkje ein gong Israels to månadar lange blokade av vatn, mat og naudhjelp er det råd å oppheva.

I staden har krigen fått bli eit folkemord der alt kan bli verre. Tysdag etter at Benjamin Netanyahu annonserte ein ny storoffensiv og okkupasjon av Gaza, uttalte finansminister Bezalel Smotrich at «heile Gaza kjem til å bli øydelagd», og at palestinarane skal drivast ut til «tredjeland». For eit alminneleg medmenneske er sjokk og sinne tilbakelagde stadium. Fortviling har glidd over i djup skuldkjensle, som vekslar med deprimert apati.

 hadde rett då han 28. april sa til NTB at «verdenssamfunnet er altfor stille. Det er en himmelstormende kontrast mellom det som skjer i Gaza og det fokuset det får». Ja, dei meiner også dei som har kravd endå klårare handling frå den norske regjeringa.

Då Klassekampen følgde opp med ein rapport om at norsk mediedekking av Gaza nådde eit lågpunkt i april trass i både naudhjelpsblokade og aukande drapstal, vart det forklart av Aftenpostens utanrikssjef med minkande «interesse» blant lesarane. Truleg var Amnesty Norge meir treffsikker i ordbruken då dei meinte at færre klikk handla om «maktesløshet» overfor Israels folkerettsbrot. «Det er tilsynelatende ingen røde linjer …».

Eurovision melder seg som ein sjeldan sjanse til grensesetting med konkrete konsekvensar. Jamvel dei av oss som ikkje er ihuga for kulturboikott som politisk verkemiddel, ser at ei utestenging frå Eurovision vil stilla Israel til ansvar på ein internasjonal arena, og gje landet eit rettkome omdømetap som rettsstat.

Eurovision-arrangørane i Den europeiske kringkastingsunionen, EBU, burde ha opna for ein medlemsdebatt om utestenging slik den spanske allmennkringkastaren RTVE har tatt til orde for, men Både den spanske utfordringa og musikaroppropa har vorte avviste av både EBU og av NRK, som har lagt seg på EBUs line.

ved at alle EBU-medlemmar, inkludert israelske KAN, er kvalifiserte og at arrangementet er apolitisk. Det siste står ikkje til truande. «KAN deltar ikke på noen nøytral måte», sa Magnus Børmark i Gåte til Afteposten denne veka. Gåte var nær ved å trekka seg frå Eurovision-finalen i fjor på grunn av Israels framferd – i konkurransen. Blant anna vart Gåte omtalt av KANs Eurovision-kommentatorar som «søner av Amalek», ei nemning for Israels fiendar.

Kontroversane om Israels eigne Eurovision-bidrag etter 7. oktober er òg døme på at konkurransen på meir og mindre subtile vis blir brukt politisk. I 2024 stilte EBU krav om tittel- og tekstendring i «October Rain», i 2025 deltek artisten og terror-overlevaren Yuval Raphael med «New Day Will Rise».

La det swinge!

Den britisk-indiske filmskaparen Karan Kandhari spelefilmdebuterer med ein kritikk av indiske kjønns- og ekteskapsnormer så eksplosiv at handlinga er for kraftig til å samlast i ei samanhengande forteljing eller berre éin sjanger. «Sister Midnight» kryssar mange logiske grenser og sprengjer seg ut av dei fleste kategoriar – drama, satire, sosialrealisme, myte, skrekk – for å få rom til sitt oppdemde sinne og frustrasjon.

filmen saman, er bollywoodskodespelaren Radhika Apte i hovudrolla som den nygifte Uma. Til liks med filmen bryt også figuren karaktertrekka og utviklingshistoriene til dei fleste kvinneroller vi har sett på film, men Apte får oss likevel til å tru på Uma og hennar eventyrlege forvandling eller «reinkarnasjon», som eit menneske frigjort frå alle samfunnets undertrykkande krav. Men prosessen er ikkje utan kostnad eller varige konsekvensar.

bilde av ein skjenegang, og «Sister Midnight» fortener verkeleg den slitne, metaforiske merkelappen «ei reise». På toget sit Uma og ektemannen ho nyleg har gifta seg med, Gopal (Ashok Pathak). Dei har ikkje møttest sidan dei var barn, men no er dei – framleis ikledd bryllaupsstasen – på veg frå festen i landsbyen der dei vaks opp til Mumbai, byen der Gopal arbeider. Vonde tunger vil ha det til at dei to vart gifte for at «ingen ville ha han, og ho er galen».

Korkje den nye heimen eller mannen er kva Uma venta. Husværet er eitt rom med dør rett ut i ei travel bygate, og Gopal spring ut i skrekk når brura tar av seg kleda om kvelden. Den dårlege starten set seg til eit mønster, stilisert framstilt i «slapstick-tablå». Den tafatte Gopal drikk, den sinte og komplett uhuglege Uma kjeftar og keiar seg.

Filmen følgjer Uma gjennom fleire stadium, som med alle sine absurditetar (inkludert musikk av Howlin’ Wolf, Motörhead og noko kambodsjansk pop) er ein «tydeleg» frigjeringsprosess frå patriarkatet og karmahjulet. Go Girl!

Punk-opprør mot kjønnsnormer

Det første som openberrar seg for oss, er menneske i kø. Det er den første av mange køar tittelpersonen Souleymane (Abou Sangaré) er nøydd til å stå i gjennom ein lang dag, men denne køen er spesiell.

Kameraet finn straks den unge, afrikanske mannen i mengda. Det tankefulle fjeset kallar på vår interesse. Dei mange røystene rundt han er som ein diffus dur. Han skakar nesten umerkeleg på hovudet – tvilande, spent, konsentrert. Ei høg røyst bryt gjennom bobla med tydelege instruksar på fransk om at alle må ta fram innkallingspapira sine. Både vi og den unge mannen blir rivne ut av spekulasjonane våre og dregne inn i ei verd der alle slags tankar er fullstendig underordna reallyd, eit faktum filmens bodskap og estetikk er konsekvent og effektfullt tufta på.

ved immigrasjonskontoret (OFPRA) i Paris som snakkar. Dei som har venta på at dørene skal opna, skal i sitt kanskje livs viktigaste intervju. Det køståarane seier til immigrasjonsbyråkratane, vil avgjera om dei får opphalds- og arbeidsløyve. Opningsscenen lèt oss følgja den ungen mannen fram til han blir ropt inn som Souleymane Sangaré, men i eit thrillerliknande grep blir vi så kasta to døgn tilbake i tid, og vi får ikkje høyra orda som fell i møtet før heilt til slutt. Då har vi fått vita nok til at vi «like» sterkt som Souleymane, ønskjer at utfallet av intervjuet må bli positivt, men til liks med den nervøse mannen sjølv har også vi grunn til å tvila på at samtalen vil gå godt. Guineanske Souleymane har nemleg kjøpt dyre «konsulentråd» – frå eks-landsmenn med fransk statsborgarskap – om å lyga til dei velinformerte styresmaktene.

Kvifor har han vi lærer å kjenna som eit fromt og arbeidsamt menneske, kome fram til at løgn er hans einaste sjanse til å innfri pliktene livet har lagt på han? Og kva skal han lyga om? Det freistar filmen å forklara i løpet av 90 minutt intens, informasjonstett handling, som leier fram til det dramaturgiske, emosjonelle og politiske klimakset under intervjuet der lenge gøymde tankar blir til ord, som ber om svar frå politiske veljarar i salen så vel som frå statleg innvandrarforvalting.

«Souleymane’s Story» var ein av snakkisane ved filmfestivalen i Cannes i fjor der filmen vann både juryprisen og skodespelarprisen i sideprogrammet 

. Prisane verkar høgst fortente og vart delte ut akkurat ti år etter at Lojkine spelefilmdebuterte i Cannes med «Hope» (2014). Den filmen var ei høgst aktuell innanfråskildring av skrekken som møter både kvinner og menn langs emigrantruta gjennom Sahara mot Europa, røynsler som også ligg til grunn for historia i «Souleymane’s Story».

Begge spelefilmar er i tillegg ei vidareføring av (fransk) postkolonial tematikk, som Lojkine tidlegare har utforska gjennom dokumentarfilm. Dokumentarbakgrunnen er enno tydeleg i «Souleymane’s Story» der mange vi møter er uprofesjonelle skodespelarar som til liks med den heilt fantastiske Abou Sangaré i hovudrolla, anten (dels) spelar seg sjølve eller sine eigne livsrøynsler. Abou Sangaré, som har vorte heidra med både Den europeiske filmprisen for 2024 og begge dei største filmskodespelarprisane i Frankrike, fekk først i år mellombels opphald i Frankrike.

 i filmen er ikkje berre høgst reelt, Boris Lojkine lèt oss bli ein del av det gjennom eit hyperrealistisk formspråk. Vi kjem så tett som mogleg på Souleymane utan å «bli» han. Den jagande stilen kan minna om Dardenne-brørnes framstilling av det belgiske prekariatet i «Rosetta» (1999) der dei observerte tittelpersonens daglege kamp for livsopphaldet. Lojkines bruk av spaningssjangerens rammeverk og ekspressive verkemiddel i tillegg til regissørens fokus på papirlause arbeidsinnvandrarar gjer likevel «Souleymane’s Story» til ein både meir empatisk og politisk konfronterande film.

ein sovesal der han må tinga overnatting frå dag til dag, og han livnærer seg med å levera mat som sykkelbod. Sidan han ikkje har arbeidsløyve, «leiger» han kontrakten med den app-styrte leveringsbedrifta av ein som har lovleg opphald. Skildringa av app-økonomien står ikkje tilbake for Ken Loaches «Sorry We Missed You» (2019).

Souleymanes «lovlause» status gjer han endå meir utsett enn den britiske arbeidarklassen, og det er ein type sårbarheit som inviterer til grov utnytting. Mannen han leiger jobbkontoen av, også han vestafrikanar, held ikkje berre tilbake løna. Han møter også Souleymanes meir enn rimelege krav om betaling med nedlatande karakteristikkar av «de afrikanarar». Replikken er ein av mange detaljar som seier mykje om statusen eit opphaldsløyve, for ikkje å seia ein statsborgarskap, representerer. Mange trakkar hard nedover for sjølve å ta endå eit lite steg opp i det sosiale hierarkiet.

Gagns menneske søker godkjenning

Den 19. november 2006 vart amerikanske spesialstyrkar frå US Marines og Navy Seals omringa i nærkamp med irakiske opprørarar i eit uidentifisert bystrok i Irak. Ifølgje filmens fortekst er «Warfare» ein rekonstruksjon av hendingane basert på vitnemåla og fotoa til overlevande amerikanske soldatar. Deira verkelege namn blir brukte i filmen, og den mest intense kamphandlinga er attgjeven så å seie i realtid.

 er blant fleire ting som overraskar med Alex Garlands nye spelefilm. Den britiske forfattaren og regissøren har tidlegare fokusert på mogleg omveltande trugsmål i framtida gjennom filmar og seriar som «Ex Machina» (2014), «Annihilation» (2018) og «Devs» (2020). Kvifor nettopp USAs «krig mot terror» akkurat no har freista han til å rekonstruera definerande historiske kriser, er ikkje openbert. I alle fall ikkje ut frå filmen åleine. Den reindyrka krigshandlinga er nemleg riven ut av all samanheng.

Filmen fortel ingenting om at i 2006, tre år etter den amerikanskleidde invasjonen av Irak, hadde okkupasjonen også ført landet ut i ein svært blodig, sekterisk borgarkrig. I november vart blant anna hundrevis av menneske drepne av vegbomber og bombekastaråtak inne i Bagdad. 5. november vart også den styrta presidenten Saddam Hussein dømd til døden, ein dom som vart effektuert 30. desember.

følgja to lag med amerikanske soldatar ut i ei stille irakisk bynatt. Frå aude gater i eit mørklagd bustadstrok tar det eine laget seg inn i eit tilfeldig hus som lagleiaren Erik (Will Poulter) meiner ligg godt til for eit oppdrag vi ikkje veit kva er. Soldatane overrumplar to saklause og sovande familiar, som dei kontrollerer ved hjelp av lokale, arabisktalande kontraktørar.

Innan daggry har dei installert seg i det alt halvt raserte huset og driv overvaking av eit travelt torg utanfor – eit miljø vi berre ser gjennom vekselvis satellittbilde (Irak-krigens ikonografiske uttrykk) og trådsiktet til skarpskyttaren Elliott (Cosmo Jarvis) medan han med fingeren på avtrekkaren speidar etter menn i «kampalder». Kartlegginga av unge menn i joggebukse verkar farleg paranoid, men den høgteknologiske alarmberedskapen hindrar ikkje at eit koordinert irakisk geriljaåtak kjem uventa. Den siste filmtimen er ein samanhengande, både realistisk og ekspressivt formidla, slagscene i og utanfor huset.

Som skildring av «moderne krigføring» verkar «Warfare» likevel datert i dagens dronekrig.

er ikkje det same som mangel på meining. Den detaljerte observasjonen av både soldatane og dei maltrakterande kamphandlingane fortel oss at «Warfare» i det minste er meint som eit røynslebasert korrektiv til fiksjonsvald. Korleis samverkar militær drill, røynsle og psykologi under ekstremt press? At filmen er ei «illustrert debrifing», blir understreka på rulletekstane som viser dokumentariske opptak frå innspelinga der veteranane driv nitid militærteknisk skodespelarinstruksjon.

Bilda frå bak kulissane er det næraste filmen kjem ei romantisering av historia. Ettertekstane identifiserer også dei verkelege soldatane med foto, noko som uvilkårleg gjer «Warfare» til ei hylling – i første rekkje av deira profesjonalitet og brorskap – eller eit minne om deira offer. Det samsvarer med etosen i storparten av all soldatnær krigsfilm, på tvers av sjanger.

 reint handverksmessig er eit godt stykke filmforteljing, er ingenting av det ovanfor nemnde nytt i spelefilmsamanheng. Det er då filmens mangel på ein større militær, sosial eller politisk kontekst faktisk blir meiningsberande.

Den reindyrka krigshandlinga er riven ut av all samanheng

Tørre fakta om blodig krig?

I Mexico blir det kalla «eit bit», i Kina «te-pengar», «I USA kallar vi det valkampbidrag». Slik rammar Alex Gibney inn sin nye dokumentar om legalisert korrupsjon i amerikansk politikk, «The Dark Money Game» (2025), som kan strøymast på Max.

Den fire timar lange dokumentaren er delt i to. Første del, «Ohio Confidential», er ein 

om dødsfallet til ein lokal lobbyist og korleis saka set FBI på sporet av hemmelege, politiske donasjonar (via såkalla 

). Del to «Wealth of the Wicked», som blir omtalt her, tar føre seg dei politiske drivkreftene bak høgsteretts deregulering av valkampfinansiering i 2010. Det er i første rekkje dette frisleppet Gibney omtalar som jamgodt med legalisert korrupsjon. Mange vil ha interesse av å sjå korleis dokumentaren kastar lys over motiva bak alliansen mellom kristenkonservative, storselskapa og Donald Trump.

granska ei rad institusjonar i USA, blant andre Enron, Scientologikyrkja og farmasiindustrien. Den dokumentariske metoden og stilen i «The Dark Money Game» er lik den i dei fleste av filmane hans. Med utgangspunkt i skrivne kjelder – her tidlegare Wall Street Journal-journalist Jane Mayers bok «Dark Money» – lagar Gibney ei pedagogisk framstilling av eit innfløkt sakskompleks.

Gibney er den allvitande forteljaren. Den effektivt formidla monologen hans, illustrert av rikt eit rikt arkivbildemateriale og kommenterande klipp frå fiksjonsfilmar med meir, følgjer klassisk dramaturgi og har prisverdig høg informasjonstettleik jamført med vanleg tv-reportasje. Eit nøye utval av velartikulerte intervjuobjekt, ofte godt symaptisk prestenterte aktørar i historia, fungerer som stadfestande vitne til forteljinga – anten dei er samde eller usamde med den liberale maktkritikaren Gibney.

 «Wealth of the Wicked» er at dereguleringa av valkampfinansieringa var «eit nøye planlagt kupp», slik både journalisten Mayer og regissør Gibney omtalar det. I mindre ladde termer er i alle fall snakk om ein 50 år lang og kynisk gjennomført maktkamp som med først med Trumps valsiger i 2016, vart ein vinn-vinn-strategi for USAs rikaste forretningsfolk og religiøse ekstremistar.

Filmen sporar kampen tilbake til 1971 og advokaten Lewis Powells memorandum til Handelskammeret i USA der han skisserte ein slagplan for å stansa den politiske påverknaden frå folkerørslene på 1960-talet og slagordet «makt til folket». Powells memo «Attack on American Free Enterprise System» var både «briljant og nådelaust», ifølgje tidlegare senator Russ Feingold. I etterkant av Watergate-skandalen var Feingold demokraten som saman med republikanaren John McCain, fekk gjennom ei vallov som sette tak på valkampbidrag og regulerte negativ propaganda. Lova skulle få ein mektig motstandar i Lewis Powell, som om lag samstundes vart høgsterettsdommar.

Jane Mayer klårgjer at ho «ikkje er nokon konspirasjonsteoretikar, men dokumenterer at nokre få har kjøpt seg enorm politisk makt». Denne blir parodisk synleg når vi ser arkivopptak med Powell i ei spesialsydd dommarkappe med Marlboro-logoen på – ei gåve frå Powells tidlegare arbeidsgjevar Philip Morris.

 mannen som meinte den verkelege fienden til den frie marknadsmakta ikkje var masserørslene, men elitens offentlege meiningar. Dei ein burde gå etter var intellektuelle og professorar, predikantar og prestar, politikarar med makt. Dei to siste gruppene skulle særleg få tilbod dei ikkje kunne takka nei til frå USAs formuane klasse.

Gibney og Mayer legg vekt på korleis næringslivet i Reagan-epoken sluttar opp om antiabortsaka som veljarmagneten, som kan kjøpa dei politisk makt i Det republikanske partiet. Dette fall heldig ut for næringslivet gjennom både Reagan og Bush Sr og Jr, men dei kristenkonservative, som hadde skaffa røystene, fekk ikkje betalt gjennom at dommen som sikra abortrettar, Roe v. Wade, var omstøytt. Det var ei årsak til at alliansen mellom marknadsliberalistar og kristne skifta fokus til USAs høgsterett. Historia har alle kunne følgja tett sidan senator Mitch McConnell hindra Barack Obama i å få godkjent sitt val av Merrick Garland til Høgsterett i valåret 2016.

Legalisert korrupsjon

Må eg venta med å skilja meg til Palestina blir fritt?

Hjartesukket frå den 45-årige Mariam (Clara Khoury) er ei påminning om at vegen til kvinnefrigjering er ekstra lang når heile nasjonens eksistens står på spel. Samstundes kan den overordna statspolitiske konflikten også bli brukt som eit moralsk argument mot kvinner som krev respekt, jamstilling og rettar i familien, slik vi får demonstrert i Laila Abbas’ velskrivne arvedrama «Takk for at du venter».

,forfordeling og umyndiggjering av kvinner i det palestinske samfunnet 

 vorte handsama sannferdig i trøysteslaus sosialrealisme, men slike forteljingar er ikkje alltid dei som set mot i folk. Og filmskapar Abbas ønskjer opplagt å verka for ei endring både av lover og normer. Hennar tilnærming, som ikkje kjem i vegen for dramaet, er å setja problem under debatt gjennom varme, humor og spaning. Den plottstyrte filmen dreg raskt publikum inn i handlinga, og maktar på vellukka vis å nytta sjangergrep frå noko så maskulint som bankkupp-thrilleren til å ta opp kvardagsutfordringane til to vaksne søstrer i Ramallah.

faren til Mariam og Noura (Yasmine Al Massri) brått døyr, oppdagar dei svært ulike søstrene at dei har fleire felles interesser enn den årelange kjeklinga dei i mellom tydar på. Medan den yngste, ugifte og yrkesaktive Noura har budd heime og tatt seg av den lenge pleietrengande faren, har Mariams ekteskap med storsjarmøren frå ungdomsåra surna etter 20 år. Ektemannen nyttar no berre sjarmen overfor andre kvinner, og Mariam angrar at på ho ikkje fullførte utdanninga før ho gifta seg.

Mariam har sett på det som innlysande at Noura skulle stella for faren, men hennar eigne, ubetalte omsorgsoppgåver som husmor, byrjar å tæra på. Vi ser Mariam slepa heim tunge handleposar midt i varmaste lunsjtid for å laga mat til to søner, som slappar av heime og tar det for gjeve at ho vartar dei opp og står på for at leksene deira blir gjort.

, pubertetslampen Ali, får seg jamvel til å kritisera mora for å «overvaka mannen i huset» når ho må inndra den dyre smarttelefonen ho har kjøpt til sonen berre for å få han til eit ferdigdekt bord. I tillegg til at filmens kjernefamilieskildring byr på plenty universelt attkjenneleg konfliktstoff, er Alis kommentar typisk for den stadige påminninga om rangordninga mellom kjønna, som dei to vaksne kvinnene møter over alt rundt seg.

begge underlagde arvelovene som seier at deira for lengst emigrerte bror, som vi berre høyrer over telefonen, kjem til å arva faren. Vel vitande om at det einaste som vil få broren til å ta ein tur heim til Palestina, er nyhenda om at faren er gått bort og utsiktene til å selja familieheimen og tømma farens bankkonto, held søstrene dødsfallet skjult.

Kvinnene har hatt ansvaret for faren, kvifor skulle ikkje dei arva han og slik få ein sjanse til større fridom og lukke? Søstrene legg ein plan for å få hand om farens sparepengar før dei avslører dødsfallet, men er dei i stand til å agera som Ibsens Nora og lura banken?

og Nouras kontakt med banken byggjer på høgst kjente og trivielle rutinar. Det er kosteleg at Laila Abbas har fått så stor spaning ut av berre noko så enkelt som ein samtale på banktelefonen, men for søstrene er berre 

på ei overskriding av lova nervepirrande. Mykje av komikken ligg i korleis dei to samvitsfulle kvinnene utviklar seg og tøyar sine eigne moralgrenser når farens dødsfall openberrar seg som ein sjanse som gjev dei mot til å sjå sine eigne liv og kjønnsroller i ei klårare lys.

Utviklinga av dei jordnære og tru­verdige karakterane er medrivande

Eit oppgjer med brorparten

Det populærkulturelle leirbålet som no samlar publikum verda rundt, er andre sesong av den postapokalyptiske HBO-serien «The Last of Us». Alt etter to episodar har serieskaparane Craig Mazin og Neil Druckmann gjeve oss ei brutal påminning om at heller ikkje handlekraftige heltar kan rekna med å overleva alles kamp mot alle etter eit sivilisasjonssamanbrot.

Samstundes blir vi, til liks med i første sesong, presenterte for solidariske utvegar frå ein i røynda enno unngåeleg undergang. I sine mest harmoniske glimt viser «The Last of Us» fram ei livsverd med appell på begge sider av den politiske kløfta i og utanfor USA. Serien ser ut til å ville skapa alternative samfunnshus til internetts ekkokammer.

utforskar korleis menneske som overlever ein ekstrem pandemi, freistar å organisera nye samfunn av ulik art. I sesong to er det mest interessante av desse den fiktive byen Jackson midt ute i Wyomings villmark. Hestar har på nytt vorte det einaste transportmiddelet, og både trehusbyen og landskapet rundt er skildra i tråd med klassisk, amerikansk westernikonografi. Igjen står defineringa av sivilisasjon på dagsorden.

Årsaka til at Jackson har klart seg og kunna tatt inn flyktningar frå nær og fjern, er at dei praktiserer det direkte lokaldemokratiet som amerikanarar kjenner godt, men som etter tusenårsskiftet gradvis har vorte forgifta av politisk polarisering. Det idealiserte Jackson-demokratiet er partilaust og sekulært, og basert på at allmøtefleirtalet vil sjå fornufta i å setja interessene til fellesskapen framfor eigeninteresser. I det postapokalyptiske nybyggarsamfunnet har alle skrekkelege røynsler med det hobbesianske anarkietutanfor palisaden. Difor har dei samla seg om ein ny samfunnskontrakt. Det er dei «fredlause» hovudpersonane Joel (Pedro Pascal) og Ellie (Bella Ramsey) som har størst problem med å tilpassa seg, som held fast på sjølvtekt og må betala for det.

 kvalitet med Jackson, er at byen er eit sjølvbergings- og gjenbrukssamfunn. Det er dei tvungne til å vera, men «The Last of Us» dvelar også ved utføringa av meiningsfulle plikter i ei verd der kvardagen ikkje er fylt av scrolling, trolling – og strøyming(!).

Gammal Lego blir ein verdfull skatt frå fortida til liks med A-ha-kassettar. Og Joel, som før katastrofen dreiv eit snikkarfirma, ser aldri så avslappa ut som når han sit ved kjøkenbordet i Jackson og reparerer ein gammal straumbrytar til eitt av husa han må renovera. Serien gjev eit anerkjennande nikk til alle som uroar seg over bruk og kast og manglande privat og offentleg vedlikehald. Dessutan er både gleda og nytta av å meistra problemløysande handverk ubetaleleg.

langs heile spekteret i USA har peika på mangelen på kontroll over eige liv, som ei kraft som driv særleg menn mot eit verkeleg reaksjonært (antimoderne) ytre høgre. Den digitale kapitalismen som er motoren i landets økonomi, er også det dei kallar ein 

 ei «tilkarringsverksemd» som til dømes blør borgarane for månadlege abonnement utan å tilføra samfunnet dei sosiale ringverknadane som til dømes ein fabrikk ville ha gjort. Og sjølve elektronikken vi kommuniserer med omverda på, er laga med planlagt foreldingog uråd å reparera.

Teknologien skadar like mykje han gagnar, samhandling er redusert til anonyme transaksjonar og livet tappa for meining både biologisk og sosialt. Slike resonnement går i loop mellom nettfora og podkastar, og stadig oftare viser nokon til likskapen mellom modernitetskritikken til den nye høgresida og delar av venstresida sin forbrukarsamfunnskritkk på 1970-talet. På sitt beste svarar «The Last of Us» på dette breie publikummets kjensle av splitting og meiningstap, og svaret er ikkje å eggja til dommedagsprepping i kjellaren, men å samla oss rundt leirbålforteljingar som manar til restitusjon av ­samfunnskontrakten.

Serien ser ut til å ville skapa alternative samfunns­hus til internetts ekko­kammer

Gjer sjølv­berging stort igjen?

Bak den truskuldige, norske tittelen «Den grøne dalen» skjuler det seg alt anna enn ein pastoral idyll. Debuterande langfilmregissør Louise Courvoisiers skildring av heimtraktene i Juradalen er snarare frodig på det viset den sverjande, franske originaltittelen «Vingt Dieux» ymtar om.

Courvoisier vann i fjor ein ungdomspris ved filmfestivalen i Cannes for si livskraftige oppvekstskildring i ei marginalisert, fransk landbruksbygd.

 Antoine, kalla Totone (Clément Faveau), fordriv sommardagane i lag med to kompisar. Dei tre har nådd toppen av puberteten, og attåt mopedkøyring og mekking krinsar både handling, tanke og samtale rundt utsiktene til at dei hyppige og svært fuktige bygdefestane kan munna ut i sex. Noko det oppsiktsvekkjande ofte gjer. I så måte må Juradalen vera reine paradiset for alle Tinder-sveiparane. Her er det unge som enno får det til på «gamlemåten»!

Guri Kulås

Artikler

Grand Prix-prisen er noko meir enn ein «andreplass».

Korleis veit du at du har nådd filmtoppen? Når Elle Fanning har namnet ditt på t-skjorta.

Joachim Trier talar varmt og vittig til eit breitt publikum om filmkunstens forløysande kraft.

Røynda kjem til Rivieraen

Ikkje sidan Liv Ullmann har ein norsk skodespelar hatt så store roller i så mange internasjonale storfilmar.

Ikkje alle pengar er gode pengar.

Nye bølgjer på Rivieraen

Ei brikke i krigsbildet

Jo, då. Vi toler ein sentimental slutt.

Filmfestivalen i Cannes rullar ut løparen, og igjen er Joachim Trier i hovudkonkurransen.

Bøndene klarte seg bra utan kongen i mellomalderen, meiner Hans Jacob Orning. I ei ny bok utfordrar han feiringa av Magnus Lagabøte som bergingsmann.

La det swinge!

Arrangert ekteskap får fram villskapen i trassig, indisk brur.

Ein hyperrealistisk thriller om livet som papirlaus arbeidsinnvandrar i Paris er ein av årets beste kinofilmar til no.

Den sakleg titulerte «Warfare» minner oss om at ein kvar rekonstruksjon er ein konstruksjon.

Legalisert korrupsjon

Ein far døyr idet døtrene har fått nok av å legga livet til rette for familiens favoriserte menn.

Etter apokalypsen vil vi i alle fall ikkje lenger vera slavar av mobilen!

Osteproduksjon er spanande på andre vis enn ein kunne tru.

Vi som går kjøkenvegen

«The Last of Us» har gode glimt av humanisme, men sadistisk vald kjem i vegen for samfunnskritikken.

Det uoppløyselege episke element i Vermiglio.

Afrikansk eksil i Asia.

Operasviske

Norsk film viste seg vaksen etter 22. juli, men vi saknar eit portrett av terroristen, hevdar ny bok.

Anstrengt, historisk abort-parallell.

«Stoltenberg – Facing War» viser styrken til diplomatiet … blant usamde allierte.

Grand Prix-prisen er noko meir enn ein «andre­plas­s».

Korleis veit du at du har nådd filmtoppen? Når Elle Fanning har namnet ditt på t-skjorta.

Joachim Trier talar varmt og vittig til eit breitt publikum om film­kuns­tens forløy­sande kraft.

Røynda kjem til Rivieraen

Ikkje sidan Liv Ullmann har ein norsk skode­spe­lar hatt så store roller i så mange inter­na­sjo­nale storfilmar.

Ikkje alle pengar er gode pengar.

Nye bølgjer på Rivieraen

Ei brikke i krigs­bil­det

Jo, då. Vi toler ein senti­mental slutt.

Filmfes­ti­valen i Cannes rullar ut løparen, og igjen er Joachim Trier i hovud­kon­kur­ransen.

Bøndene klarte seg bra utan kongen i mellom­al­deren, meiner Hans Jacob Orning. I ei ny bok utfordrar han feiringa av Magnus Lagabøte som ber­gings­mann.

La det swinge!

Arrangert ekteskap får fram villskapen i trassig, indisk brur.

Ein hyper­rea­listisk thriller om livet som papirlaus arbeids­inn­vandrar i Paris er ein av årets beste kinofilmar til no.

Den sakleg titulerte «Warfare» minner oss om at ein kvar rekon­struksjon er ein kon­struk­sjon.

Legalisert korrupsjon

Ein far døyr idet døtrene har fått nok av å legga livet til rette for familiens favo­ri­serte menn.

Etter apoka­lypsen vil vi i alle fall ikkje lenger vera slavar av mobilen!

Ostepro­duksjon er spanande på andre vis enn ein kunne tru.

Vi som går kjøken­vegen

«The Last of Us» har gode glimt av humanisme, men sadistisk vald kjem i vegen for samfunns­kri­tikken.

Det uoppløy­se­lege episke element i Vermiglio.

Afrikansk eksil i Asia.

Operas­viske

Norsk film viste seg vaksen etter 22. juli, men vi saknar eit portrett av terro­risten, hevdar ny bok.

Anstrengt, historisk abort-parallell.

«Stol­ten­berg – Facing War» viser styrken til di­plo­ma­tiet … blant usamde allierte.

Grand Prix-prisen er noko meir enn ein «andreplass».

Joachim Trier talar varmt og vittig til eit breitt publikum om filmkunstens forløysande kraft.

Ikkje sidan Liv Ullmann har ein norsk skodespelar hatt så store roller i så mange internasjonale storfilmar.

Ei brikke i krigsbildet

Jo, då. Vi toler ein sentimental slutt.

Filmfestivalen i Cannes rullar ut løparen, og igjen er Joachim Trier i hovudkonkurransen.

Bøndene klarte seg bra utan kongen i mellomalderen, meiner Hans Jacob Orning. I ei ny bok utfordrar han feiringa av Magnus Lagabøte som bergingsmann.

Ein hyperrealistisk thriller om livet som papirlaus arbeidsinnvandrar i Paris er ein av årets beste kinofilmar til no.

Den sakleg titulerte «Warfare» minner oss om at ein kvar rekonstruksjon er ein konstruksjon.

Ein far døyr idet døtrene har fått nok av å legga livet til rette for familiens favoriserte menn.

Etter apokalypsen vil vi i alle fall ikkje lenger vera slavar av mobilen!

Osteproduksjon er spanande på andre vis enn ein kunne tru.

Vi som går kjøkenvegen

«The Last of Us» har gode glimt av humanisme, men sadistisk vald kjem i vegen for samfunnskritikken.

Det uoppløyselege episke element i Vermiglio.

Operasviske

Norsk film viste seg vaksen etter 22. juli, men vi saknar eit portrett av terroristen, hevdar ny bok.

«Stoltenberg – Facing War» viser styrken til diplomatiet … blant usamde allierte.