Eg flytta til bygda for å få ro til å skrive – men skreiv deretter berre indignerte lesarinnlegg i lokalavisa», skriv Agnes Ravatn i ein ‘Rural-pandemisk flyktningguide’, først trykt i Aftenposten i 2021 og no saman med andre avisspalter, antologi- og tidsskrifttekstar i boka «Alle mot alle». Der ramsar ho opp «det verste med bygda» i 13 punkt, men landar på at dette, at ho no tilsynelatande berre kjeftar i lokalavisa, er det aller verste.
Det er openlyst ei såkalla sanning med modifikasjonar: Berre sidan den teksten stod på trykk, har Ravatn gitt ut romanen «Gjestene» (2022), halde spalta si i Aftenposten gåande og skrive genuint vittige tekstar (til og med ein genuint rørande ein) i ymse antologiar og julehefte. Det er så heiderleg ein produktivitet at eg ville ha skrive av noko på skatten med det same – gjerne noko med bobler i.
Litt arbeid må ho dessutan ha hatt med å grave fram og samle det muntre utvalet tekstar i «Alle mot alle», som strekk seg så langt tilbake som til 2007: Her er fleire spaltemeter frå Aftenposten, Dagbladet og Dag og tid, og ikkje minst frå lokalavisene Grannar og Haugesunds avis. Det er eigentleg forbløffande kor friske flesteparten av dei eldre tekstane er å lese i dag. I tillegg til det faktum at Ravatn generelt har eit vinnande vittig vesen, ligg nok forklaringa i det idealet ho løftar fram for skrivinga si i føreordet til boka: Uavhengig av tema og motiv har ho alltid prøvd å skrive a good read , som var den faste tilbakemeldinga ho fekk frå redaktøren i Dag og tid, i alle fall når han var nøgd. «Tenk at du skriv for Dag og tid» har difor vore mantraet til Ravatn, sjølv når ho skriv for tanta i Akersgata eller eventuelle tanter i heimbygda.
Fleire av dei beste tekstane har vore del av føljetongar Ravatn skreiv i rolla som husessayist i Dag og tid. Gjennom desse seriane har ho både fått ord på seg og gitt prov på å vere ein original og ikkje minst uredd essayist: Ho har drive med ei særeiga form for utprøvande, ofte oppsøkjande, i nokre tilfelle invaderande essayistikk. I ein tekst fotfølgjer ho til dømes Ole Robert Sunde medan han gjennomfører ein tilsynelatande vanleg dag i Ole Robert Sundes liv (med løyve frå Sunde sjølv, får eg etterretteleg leggje til).
Ravatns essayistikk er altså ikkje utprøvande i den gjengse tydinga, der ein prøver ut tankar i teksten, ved skrivebordet, på relativt trygg avstand. Dei er utprøvande i konkret forstand: Ho testar ut ting i praksis, og før boka er halvlesen har vi fått bli med henne til frisør, til scientolog, på skitur og på ungdomsskulereunion. I ‘Frå hand til munn’-serien får vi også følgje henne gjennom hine hårde dage då ho hamna i sjølvpåført uføre og armod etter å ha gått på ein gedigen skattesmell (så dei boblene bør nok ikkje skrivast av på skatten likevel).
For lesaren som ikkje får innsynstrong av dette, kan eg pirre med at ein tekst i serien ‘Snarvegar: Agnes Ravatn forbetrar livet sitt på lettvinte måtar’ heiter ‘Som skapt for feittsuging’.
Hos Ravatn er det fordelar og ulemper med det meste – både med feittsuging, Netflix og (lokal)demokrati. Det ligg eit tvisyn til grunn, kunne ein ha sagt, men eg vil heller seie at Ravatn (i alle fall det essayistiske eg-et hennar) er baktung og framfusen på same tid: Ho kan steile skeptisk i møte med eit fenomen, men kaste seg ut i det, om ikkje alltid med liv og lyst, så i alle fall med hud og hår. Det ligg openbert erkjenningsiver og utforskingstrong under dei tjukke laga av latskap og prokrastineringsbehov som ho stadig tilskriv seg sjølv.
Eg kan likevel ikkje leggje lok over inntrykket av at Ravatns tekstar har blitt mindre flakkande og faresøkjande med åra. Det legg ho heller ikkje lok over sjølv, men forklarar det i føreordet med at ho har blitt «småbarnsmor og småbrukar», at ho har gått frå «lausgjengar i hovudstaden til lausdrift på Vestlandet». ‘Ørna har stranda’ heiter ein av tekstane om å flytte heim, og det har ho etter kvart skrive relativt utførleg om, slik ho også har gjort om dei praktiske problema ved skrivelivet. Ravatn har nok rett i at tekstane har blitt hakket meir samfunnsengasjerte, sjølv om eg faktisk reknar det som ganske samfunnsengasjert å leggje seg under kniven for å rapportere til ei nynorskavis med eit opplag på knappe 14.000 (ta det med ro, ingen feittvalkar blir sogne ut når det kjem til stykket). Men det er også fleire tekstar der utsynet ikkje strekk seg særleg mykje lenger enn til kanten av skrivebordet, og eg høyrer nok til mennesketypen som kan trøytne litt av lovtalar til handskrifta og nærstudiar av heimekontoret.
Eg trur ikkje eigentleg at dette peikar mot ei utfordring for Ravatn, for eg finn få forfallsteikn i observasjonsevna eller dei ironiske evnene hennar, og ikkje minst har eg stor tiltru til det litterære tilfanget som finst på ein stad som Valevåg (med omegn). Men eg smeller no likevel til med eit Quo vadis, Agnes? mot slutten her, om så berre for å skape litt schwung.
Eit svar på det spørsmålet kan ligge i den rike og rørande teksten ‘Duren frå ein hjullastar’, først trykt i Juleroser i 2021. Den handlar om naboen og venen Martin som blir sjuk og døyr, og viser at Ravatn kan meir enn å vere morosam; at ho kan skildre sjukdom og samhald så godt som nokon og skrive klumpar i halsen på folk. Eit anna og meir sannsynleg svar ligg på motsett kant, i den kjensgjerninga at Ravatn har eit stort komisk talent, og at ho verkar å ha befriande lite behov for å setje latteren fast i halsen på folk: Ho lèt humringa humre og latteren runge fritt, og det håper eg ho held fram med.