Du må være abonnent for å lese denne artikkelen
Allerede abonnent? Logg inn
Fødsel i Edda
Det som Borgny sa, var så frekt at det ikkje kan tilgjevast.
Solveigs salt
Krigsteater
Oppstyret omkring det politiske partiet Fred og rettferd framstår som ein reprise av eit drama som var betre første gong eg såg det. Det var i 1965, den sommaren eg fylte seksten, og mor mi og eg var i Bergen under festspela og såg «Ai ai ai for en artig krig!», ein musikal satire om den absurde destruktiviteten under Første verdskrig. Ikkje sånn å forstå at eg har gått omkring og hugsa det i all ettertid, men etter at Marielle Leraand og Ine Marie Eriksen støytte saman i Debatten på NRK, har eg ofte kome i hug ei scene der ein Rosa Luxenbourg-aktig radikalar held appell for nedrusting og forsoning, og blir jaga vekk av ein rasande mobb under leiing av ei kvinne som skrik: «Mannen min er ved fronten!» Sidan las eg «Intet nytt fra vestfronten» av Erik Maria Remarque, yndlingsforfattaren til far. Den handlar mykje om det same, sett gjennom auga til ein tenåring som kavar med å overleva som soldat i skyttargravene mens kameratane hans blir forvandla til krøplingar og lik. Noko av det som gjorde sterkast inntrykk, er ei utgreiing om kvifor nærkamp heller bør utkjempast med spader enn med bajonettar. Elles går det mest på å skaffa seg mat i eit sølete og nærsynt univers der ingen bryr seg om å rapportera at forteljaren fell for ei tilfeldig kule på ein elles ganske fredeleg føremiddag. Far var vanlegvis svært romantisk innstilt til krig, så det seier litt om den menneskelege evna til å leva med motstridande tankar og erfaringar at han lét seg fanga inn av autoritetskritikken til Remarque.
Solveig AareskjoldBarn og ansvar
Mens familieselskapet gjekk sin gang nedi stova, tok eg meg ein tur opp på rommet mitt, småjente som eg var og utan plikt til å tomprata med gjestene. Men oppe på loftsgangen kom moster mi imot meg, sint i ansiktet og streng i røysta, ho som alltid var så blid. Ho peikte mot ei dør som ho nettopp var komen ut frå, og kravde å få vita kven som låg i den oppreidde senga der inne. «Sengkleda,» svarte eg, med kjensla av å ha berga meg unna noko farleg. For moster blei straks litt rolegare i fjeset og stilte ikkje fleire spørsmål. Men like etter seig det innover meg at eg hadde fått ansvar for noko som eg helst ville vore spart for. Resten av barndomen måtte eg alltid springa i førevegen og lukka alle dører utanom mi eiga når eg skulle ha nokon med meg opp. Det var tabu å ha foreldre som ikkje sov i same seng.
Solveig AareskjoldFallen kvinne
Sigrid Undset hadde allereie gjeve ut fire bøker, ei i året frå ho var tjuefem, og var enno ikkje fylt tretti då ho i 1911 smelte til med «Jenny», ein sjokkerande realistisk roman om kropp og identitet. Boka opnar med at den tjueåtte år gamle hovudpersonen er på rangel i Roma saman med tre kunstnarkollegaer og ein ung vitskapsmann som ho har plukka opp på vegen, verdsvand og sjølvsikker som ho er. Planen var å starta på utestaden Frascati, men med eitt vil ikkje besteveninna Cesca dit for nokon pris: «Uf nei, ikke Frascati – æsch, sitte der og murpe da med tredve gamle danske damer av alle mulige kjøn og aldre.» Den slags kunne kul ungdom frå Kristiania lira av seg utan å bli råka av straffande woke. For som Sigrid Undset sjølv formulerte det i soga om kong Artur og riddarane av det runde bord, «sed og skikk forandres meget, alt som tidene lider, og menneskenes tro forandres og de tenker anderledes om mange ting.» I motsetnad til sed og skikk no om dagen går dei medverkande i «Jenny» omkring og trur at dei med viljens kraft kan heva seg over biologisk grums som høgreiste åndsmenneske. Jenny har ein maskulin karakter, uoppsliteleg arbeidsevne og ein tidstypisk idé om den einaste rette. Trass i at ho aldri har kyssa ein mann, er ho klar til å satsa fullt og heilt på kjærleiken kva dag han måtte dukka opp. Men ein vakker dag tek ho til å flørta med den unge vitskapsmannen fordi han står så lagleg til. Og etter at ho har slått om med han, kjenner ho seg så einsam at ho dett rett i armane på far hans, som elskar henne så søtt og klissete at det er heilt uforeinleg med dei steile prinsippa for sann og opphøgd kjærleik som ho framleis held seg med. I førstninga tek ho det med ro at ho er blitt gravid.
Solveig Aareskjold