... at Quidditch, på norsk rumpeldunk, skiftar namn til Quadball. Sporten frå «Harry Potter» blir spelt i 40 land, skriv The Guardian, men etter transfobi-skuldingar mot J.K. Rowling slit dei med rekrutteringa – og vil no distansere seg frå opphavskvinna. Søk på nett viser at spelarar faktisk spring rundt på graset med sopelime mellom beina. Om den har nokon funksjon, eller er mest til hinder, er usikkert.
... at Litteraturhuset i Bergen er i gang etter sommaren, og førstkomandetorsdag er det open mikk-kritikk på Litteraturhuset i Bergen. Dei har invitert dei bergensbaserte kritikarane Margunn Vikingstad, Frode Helmich Pedersen og Johannes Grytnes som gjestar, men publikum er også invitert til å delta i samtalen. Ja, i god bergensk tradisjon er faktisk publikum oppfordra til å bidra med avbrytingar og utrop, protestar og heiarop. Emnet for samtalen er ope: bokhaust, kva slags forfattarar dei ser fram til å lese og kvifor dei ser fram til å lese dei. Og kanskje kvifor ikkje.
... at Bokvennen Litterær Avis, mest kjent som BLA, har fått nye redaktørar: Sigrid E. Strømmen og Eirik Riis Mossefinn tar no over roret. På tidsskriftet sine nettsider fortel dei litt om seg sjølve (mellom anna om ein felles pasjon for Bob Dylan), men også om kva ambisjonar dei har for redaktørtida. Målet er å hente inn fleire gode skribentar «før mellomleiarstillinga og bustadlånet tar dei». Total omlegging blir det neppe, men snarare endringar over tid – og BLA vil framleis vere å finne papir, som den blekka «du kan lese på bussen uten å se ut som en streber», forsikrar dei.
PRESIS: Kerstin Ekman lar en elgjeger møte en ulv, med mesterlig resultat. FOTO: CATO LEIN
Kerstin Ekman
Løpe ulv
Roman
Oversatt av Bodil Engen
Aschehoug 2022, 178 sider
I «Løpe ulv» lar Kerstin Ekman en elgjeger, den pensjonerte skogvokteren Ulf Norrstig, fortelle om sitt møte med en ulv, på nært hold. En bedre roman om naturtap er neppe skrevet på skandinaviske språk. Ulven forandrer hans forhold til skogen, og boka blir dermed også et oppgjør med skandinavisk skogsdrift og naturforvaltning. Romanen gjør spesielt inntrykk fordi den bringer leseren tett på relasjonen mellom menneske, skog og rovdyr. Selv opplevde jeg tidlig spor av menneskets rovdrift på skogen; skogsmaskinene på 1970-tallet etterlot seg en ny form for slagmark.
Ulf Norrstig har gjennom sitt yrkesaktive liv bidratt til utviklingen av hogst i Hälsingland, landskapet mot Bottenviken, midt i Sverige. Mot slutten av livet har han plassert en gammel campingvogn dypt inne i skogen, for å holde varmen under jaktperioden. Hans muntlige fortellerstil, presist gjengitt i Ekmans skrift, er allerede godt i gang da han en nyttårsdag finner ulvespor som leder til et rådyrkadaver i snøen, ikke langt fra vogna. Han ser raskt at det dreier seg om en voksen hannulv. Norrstig tenker seg om. Vil ulven komme tilbake? «Rådyr går aldri langt hvis de kan slippe, i hvert fall ikke i dyp snø.» Setningen synker inn mens jeg leser. Her jeg bor nå, i et område med mengder av rådyr, erfarer jeg at det er mulig å gå til faste steder og se dem jevnlig, over måneder, år. En jeger som denne ulven vet nok det, tenker Norrstig. Han vender tilbake til campingvogna, venter på hannulven.
Da kom han fram. Han gjorde det med en selvfølgelighet som var lett å forstå; denne verdenen var jo hans. […] Det krevde stor varsomhet å ta kikkerten opp og skru ham fram til tydelighet. Nå vendte han ansiktet ut mot myra igjen. Det var så god skarphet i bildet at jeg kunne se de tette hårene i ørene hans og den svarte kanten rundt dem. Øynene satt en anelse skrått og var helt lyse.
«Boka blir også et oppgjør med naturforvaltningen.»
Ekmans portrett av ulven fortsetter over mange linjer. Hun gjengir Norrstigs observasjon med en blanding av vitenskapelig nøyaktighet og poetisk ekfrase. Det er som om Ekman beskriver et kunstverk, fortettet: «Tegningen på kinnene var hvit og gikk ned i en spiss over halsen». Dyret har flere navn: gråbein, skrubb, gråtass. Også bevegelsene skildres presist: «Han tasset i en myk bue for å snuse bortover myrkanten.» Straks det blåser opp, og lukten av Norrstig når fram, lunter ulven vekk mellom granene.
Romanen skildrer samlivet mellom Ulf og kona, Inga. Hun byr på distanse og motstand i skildringen av hans tilløp til naturromantikk. Som hos mange mennesker som lever relativt ensomt, skjuler han sine følelser. Han vil ha møtet med ulven for seg selv. Dessuten aner han konsekvensene. Han er redd verken kona eller kameratene i elgjegerlaget verdsetter hva erfaringen gjør med ham. Heller ikke leseren får kjennskap til fylden i opplevelsen, annet enn indirekte, gjennom romanens stil, som fargelegger møtet med ulven gjennom lag på lag av språk og erfaring, tid og historie. Skogvokteren er ikke noe unntak fra regelen om levende veseners sårbarhet. Han har angina, hjerteanfall er en lumsk mulighet gjennom hele romanen. Samtidig utvides perspektivet til samfunnet, til nettverket av forbindelser han inngår i som offentlig tjenestemann og leder for jaktlaget. Ulf Norrstig har både fortrolige venner og folk han overhodet ikke stoler på. Hans individuelle, eksistensielle krise er en følge av at han innser hvordan han selv har bidratt til å redusere naturmangfoldet, og dermed levemulighetene for en mengde arter. Parallelt utvikler romanen kriminalgåter. Ulf Norrstig aner at jaktkameratene vil forene seg mot ulven – og dermed mot ham. Før var dyr jaktobjekter, nå er ulven blitt et levende vesen; han undrer seg over dens tankegang og handlingsmønster. Norrstig blir fysisk uvel ved tanken på å skyte den. Kerstin Ekman utvider perspektivet ytterligere ved at romanen foregår i en periode med ekstrem tørke og skogbranner ute av kontroll i Sverige. Ulf Norrstig opplever at framskrittsoptimismen han har delt med mange skandinaver ikke lenger holder. Titusener hektar skog brenner, han og naboene flykter mot Bottenviken. Han innser: «Det ble ikke bedre».
Bodil Engens oversettelse fra svensk virker i det store og hele god. Men overfor en tekst som framstår særskilt nøye i beskrivelsen av arter, kan man ikke tillate seg å oversette «duehök» med «duehauk» uten å undersøke om rovfuglen heter hønsehauk på norsk. Og når Ulfs kamerat Erik Abrahamsson på svensk forkortes til Abis, bør han ikke på norsk miste en bokstav, og kalles Abi, i omskriving av en genitivskonstruksjon.
Ekteparet Inga og Ulf har levd et liv med bøker. Små biter av dikt og prosa glimter i teksten, av og til nesten umerkelig, som klangbunn på linje med et vannspeil, en kolle eller en vegg av trær i skogen. Relativt seint tar Ulf fram barndommens bøker: «Jungelboken» av Rudyard Kipling, «Pionerene» av James F. Cooper, «Når villdyret våkner» av Jack London. Ivan Turgenjevs «En jegers dagbok» må man lese flere ganger, mener Ulf. Den mørkeste metaforen i romanen er hans opplevelse av å befinne seg i «dødens skog». Inga minner ham på at bildet stammer fra «Den guddommelige komedie», en bok hun kjenner godt, der Dante går seg vill i første del av ‘Inferno’ – helvete.
KONTINUITET: Kjartan Fløgstad riv ned skilja mellom den historiske romanen og samtidsromanen. «Habeas Corpus» føregår i nær fortid, i samtid, og i nær framtid.FOTO: ANNIKEN C. MOHR Anniken C. Mohr
Tuddal er tilfeldig. Vi er samde om det, der vi sit på eit hotell ingen av oss har tatt inn på tidlegare, 830 meter over havet eit godt stykke inne i Telemark. Gjennom eit langt liv har Kjartan Fløgstad reist meir enn 200 gongar fram og tilbake over fjellet mellom aust og vest, men han har aldri sneia innom dette historiske höifjeldshotellet på solsida av Gaustatoppen. Det er eit sjarmerande hotell med kuriosa på alle kantar. Under samtalen blir eg sitjande framom ei bokhylle full av elefantfigurar i ulike storleikar.
Vi hadde ein avtale dagen før på Veierland, der Fløgstad og familien har feriestad. Men så slo tilfeldigheitene til og vi møtest heller på vegen mellom aust og vest. Inne i hotellbiblioteket finn eg fleire tilfeldigheiter: Ei rekkje sirleg innbunde bøker av Tjøme-kjeften Alf Larsen – ein av dei Fløgstad nekta å be om orsaking, då han melde seg ut av Den Norske Forfattarforeininga i 2019. Larsen og 16 andre forfattarar hadde mista medlemskapet eller fått andre sanksjonar frå foreininga etter krigen, i den såkalla Æresretten. I 2018 orsaka DnF Æresrettens virke, og hevda at dei 17 hadde blitt utsett for urett. Det reagerte Fløgstad sterkt på, og debatten som følgde, blei lang og hard – men også opplysande og lærerik. Den resulterte i boka «På æren løs», som Fløgstad skreiv med Tore Rem og Espen Søbye, og i ein rapport frå tre juristar og éin historikar i det såkalla Æresrettsutvalet.
Labyrintar
Denne rapporten dukkar opp i Kjartan Fløgstads nye roman, «Habeas Corpus». Ein av personane skriv under eit opprop om oppreising for Frontkjemparane: «De falt for Norge! De kjempet mot kommunismen! Be frontkjemperne om unnskyldning». Bak oppropet er Æresrett-rapporten spydig nemnd som «tungtvegande empirisk kjeldemateriale», saman med den utskjelte NRK-serien «Frontkjemperne».
Ein les ikkje langt før ein sporar ein viss irritasjon over juristar i romanen, men indignasjonen til Fløgstad viser seg å strekke seg vidare og breiare enn til feiden om Æresretten.
– Det kan ha vore ei utløysande årsak, men den grunnleggande årsaka er at når demokratiet trekker seg tilbake og til dels abdiserer, rykker domstolen fram og blir den viktigaste delen av statsapparatet. Juristane overtek i stor grad det dei folkevalde har styrt med tidlegare. Og når politikken er parkert, og samfunnet blir styrt av eit felt som er større og mektigare – kor kan ein då gjere motstand? Det er denne situasjonen hovudpersonane i «Habeas Corpus» lever i og under.
Situasjonen har oppstått i ruinane etter to radikale utopiar og samfunnseksperiment, slik Fløgstad ser det. Den eine utopien var den bolsjevikiske kommunismen, som tok slutt i 1990. Den andre utopien var den globaliserte frihandelen og marknadsideologien som danna samfunnsformasjon i åra fram mot 2008 – før også den braut saman. Då hadde frihandelsideologi pressa stat og politikk langt tilbake på mange felt, og jussen stod att, forklarer han.
– Ruinane etter desse utopiane har blitt ein labyrint som ingen verkar å finne vegen ut av. Fleire og fleire søkjer seg vekk frå folkestyret, i retning av styring gjennom juristeri eller i direkte autoritære styreformer. I Aust-Europa tek dette ulike former i ulike land. Men også i Vest viser det seg, i EU-systemet som gir bankvesen og finansinstitusjonar større vekt enn folkestyre, og i USA, der Høgsterett, som er ei djupt politisert statsmakt, overprøver demokratiet når det passar dei. Det er ein junta på ni menn og kvinner som styrer der.
Her til lands nemner Fløgstad klimasøksmålet og Acer-saka som døme på at politikken trekker seg tilbake og overlèt ansvar til jussen.
– Eg trur det er eit blindspor å la rettsvesenet overprøve vedtaka dei folkevalde har gjort. Det er eit ordtak som seier at sjølv når Stortinget tek feil, har Stortinget rett. Der ligg det ei sanning.
Kollektiv biografi
«Habeas Corpus» er òg ein liten labyrint av ein roman. Fløgstad seier han har skrive ei bok som er lett og tung om kvarandre. Det stemmer godt med mi leseoppleving, som har framkalla latter i nokre strekk, lett hovudverk i andre. No har Fløgstad alltid skrive kollektivt tillempa romanar, men årets roman er i særklasse: Her faldar livshistoriene til ikkje mindre enn 21 oppdikta personar seg ut på sidene, frå belgiske Jan-Peter «Bobby» Wyk van Louw i første kapittel til den kongolesiske forfattaren Alain Nbemba i siste. Liva til dei fiktive personane blandar seg også med ei lang rekkje faktiske personar og stadar og hendingar.
– Det er ein slags kollektiv biografi?
– Ja, og det har samanheng med tittelen. I jussen er «habeas corpus» eit grunnomgrep for rettstryggleiken, og handlar om at ein arrestant må framførast for ein domstol innanfor eit avgrensa tidsrom. Men direkte omsett betyr det «du skal ha kroppen din». Den historiske metoden «prosopografi» handlar om skildringa av eit menneskes ytre, av kroppar som agerer i rom. Metoden går ut på å samle detaljerte opplysingar om livet til ei gruppe menneske. I dette ligg det eit klårt anti-psykologiserande program, slik det har gjort i heile forfattarskapen min.
– Kva har dei felles, desse 21?
– Dei er stort sett utdanna folk, og jussen er felles for dei fleste. Eg har laga eit slags raster her, med ei namneliste over fiktive personar i byrjinga av boka og eit register over faktiske personar bak. Til saman dannar dei ei sandharpe, der fakta og fiksjon møtest i knutepunktet mellom trådane frå sakprosa og dikting. Det faktiske ligg bak, fiksjonen regjerer i front. Eg trur fiksjon kan berike og tolke fakta på nye og friare måtar enn i meir akademisk behandling av den.
Kontinuitet
«Habeas Corpus» byrjar i Brussel, og vender ofte tilbake dit. Allereie på første side kjem «Bobby» Wyk van Louw med «det som for mange er svært upassande samanlikningar» og spøker om at det går vegar frå den tropiske urskogen i Belgisk Kongo til den byråkratiske krattskogen i rettsavdelinga i EU-kommisjonen.
– Det er ikkje berre spøk, dette.
– Nei, det er jo ikkje det. Det er biletspråk.
– Kva slags kontinuitet er det her?
– Det belgiske kolonistyret blei avvikla mot slutten av 50-åra, og EU-apparatet oppretta på same tid, med Brussel som sentrum. Eg diktar opp ein person som har røter i kolonistyret i Kongo, og som overfører visse erfaringar til EU-apparatet, som i større og større grad har styrt Europa.
Kritikarar snakkar ofte om konspirasjonar, for ikkje å seie konspirasjonsteoriar, i romanane til Fløgstad. Ein kan i alle fall trygt seie at han dreg fram fakta som ikkje alltid er allment kjent. I «Habeas Corpus» møter denne Wyk van Louw to fiktive tyskarar på ein faktisk sosiologikonferanse i Jena i 1934. Feliks Korczak er ein flittig og forsagt bondestudent med sosialdemokratisk bakgrunn, som følgjer med på lasset når dei tyske universiteta blir nazifiserte. Hanns Bernd-Christian Nazareth er ein meir oppglødd type frå kulturborgarskapet i Jena. På konferansen i Jena blir dei vitne til ei einsretting av tysk samfunnsforsking.
– Då nazistane tok over universiteta, fekk dei som ikkje var nazistar, men det vi i dag kallar høgreradikale, vere med på lasset og arbeide vidare med sitt. Slike som Werner Sombart, Hans Freyer og Arnold Gehlen fekk halde fram og gjere sosiologisk interessant arbeid under Det tredje riket – og etter. Dei blei viktige i forståinga av etterkrigssamfunnet. I romanen gjer eg eit nummer ut av at alle har høyrt om Frankfurterskulen, men ingen om Jena- eller Leipzigerskulen. Men det var viktige sosiologar der òg. Dei fekk kanskje vel så stor praktisk betydning som Frankfurterskulen.
Fløgstad dreg ein parallell til Georg Johannesen.
FOLKEDANING: Kjartan Fløgstad finn motstandskraft i dei folkelege tradisjonane i Norge. FOTO: ANNIKEN C. MOHR Anniken C. Mohr
– Alle hadde høyrt om han, men vekta av arbeidet hans var summen av tapte saker. For oss var han ein strålande, skarpsindig figur, men den langvarige verknaden av innsatsen hans er ikkje så overveldande som ein kunne tru. Slik er det vel med Frankfurterskulen òg.
– Du er innom andre læringsstadar og -institusjonar her. Bad Harzburg-modellen er ikkje så allment kjent?
– Det er ein management-skule i Harzburg, grunnlagd av tidlegare SS-leiar og sosiolog Reinhard Höhn. Dei viktigaste kadrane i det tyske Wirtschaftswünder under oppbygginga av etterkrigssamfunnet passerte gjennom skulen. Ein kan diskutere i kor stor grad ideologien frå tiåret før slo gjennom her, men særleg meir upolitiske delar av SS-ideologien blei tilpassa marknadsøkonomien.
– Kva slags delar snakkar vi om då?
– Det er lettare å seie kva som ikkje blei med: Det som blei skandalisert i 1945. Rasismen heldt nok fram i meir skjulte former. Men den militære disiplinen kunne overførast, og ideen om at samfunnet er eit kooperativt heile – at bedrifta er eit heile der alle skal med. Dei som lagar optiske instrument i Düsseldorf, er i same båt og treng ikkje organisere seg i fagforeiningar. Det var rein anti-klassetenking. I dag er alle samde om at Bad Harzburg-skulen fekk stor og avgjerande betydning i tysk økonomi og marknadsideologi fram til 1970- og 80-åra. Eg lèt mine oppdikta personar gå på kurs der og bli prega av det.
Autoritær vending
I romanen går det nokre linjer frå nazi-ideologi til kapitalisme og liberalisme i etterkrigstida. Europavenner og glade liberalarar vil nok både steile, stange og slenge også denne boka i veggen. Men det går også meir kronglete vegar til innverknad og etterliv her. Nazistane sin kronjurist Carl Schmitts karriere blir øydelagd av nemnde Höhn, men han får stor etterverknad likevel.
– Höhn kom frå SS-apparatet, som meinte dei var ekte nasjonalsosialistar. Dei såg på Schmitt som ein gammal, tullete professor – ein borgarleg reaksjonær. Han blei sjalta delvis ut av den daglege drifta av Det tredje riket, og eksisterte etter kvart meir som idébank. Det har han også gjort etter krigen – ikkje berre i høgreradikale kretsar. Schmitt blei til dømes mykje lesen i Kina i 1980- og 90-åra. Det autoritære har gjort seg gjeldande i tilsynelatande motsette samfunnssystem, på ulikt vis.
Den autoritære vendinga har mange røter, påpeikar Fløgstad. Sjølv ser han ut til å ville skildre autoritære forgreiningar i Vest, heller enn i Aust eller Austen. I «Habeas Corpus» får særleg EU-systemet gjennomgå. Fløgstad har inga tru på at det lèt seg gjere å styre kapitalismen gjennom EU, fordi kapitalismen er ustyrleg utan folkeleg motkraft nedanfrå, frå arbeidarrørsle og andre rørsler. Den britiske historikaren og sosiologen Perry Anderson er viktig i romanen, men òg ein yngre forskar som Anderson byggjer på, historikaren Vera Fritz. Ho har prøvd å forstå EUs grunnlov ved å studere dei individuelle og kollektive biografiane til dei som utforma EU-domstolen.
– På personplanet var det ein del dommarar frå Tyskland 1933–1945 og frå Italia i same tidsrom som var med å utforme europaretten. Fritz gir ein skarp kritikk av EU-domstolen: Ingen har oversikt over europaretten, så når nokon seier at EU-retten bestemmer det og det, betyr det i praksis at dei som sit i EU-domstolen bestemmer kva EU-retten seier. Dei overprøver spede vedtak i Europaparlamentet og nasjonale parlament. Det er ein annan type autoritær dreiing enn den du ser i land som Ungarn, som for så vidt er EU-medlem, men der ein eigenrådig president overtek og skaltar og valtar.
Fordømme og forstå
Det blir også nokre turar til USA i romanen. I livshistoria til Ryan Jones følgjer vi ein ung og lovande forretnings- og opphavsrettsadvokat som hoppar av karrieren og byrjar å utøve meir kritiske former for juss. Han tek nærast ut tiltale mot seg sjølv – i alle fall mot eige land, med kjærasten sin som varslar og vitne om eiga skuld som droneoperatør. «Korleis skal vi boikotta oss sjølve», spør Jones, og reflekterer rundt både juridiske og praktiske problem: «Kva slags sanksjonsregime står til rådvelde? Kan vi innføra handelsrestriksjonar mot oss sjølve? Frysa våre eigne verdiar i innanlandske bankar? Innføra flyforbodssone over eige territorium?»
– Det går ikkje så godt med dei som stiller slike spørsmål i USA?
– Nei, den amerikanske statsmakta tek i bruk strenge midlar og juridisk lawfare. Men Ryan Jones blir også slått av det som skjer 24. februar i år, då Russland invaderer eit naboland.
– Det står at det har vore mørke skyer i horisonten, men at det likevel kjem som lyn frå klår himmel?
– Invasjonen er ein katastrofe på veldig mange vis. Først og fremst for Ukraina sjølv, i form av døde, folk som må flykte, øydelagde byar. Og så er det ein katastrofe for Russland, for tusenvis av ungdomar som døyr, og for det som var igjen av det russiske folkestyret, om ein skal kalle det det. Det er også skremmande å sjå korleis det slår ut i sensur og sjølvsensur. Folk som har vore kritiske til Nato før, tør ikkje lenger.
– Eg sporar inga endring i synet på Nato, slik det har endra seg for andre på venstresida?
– Nei, det blir ikkje tryggare i Finnmark med fleire Nato-installasjonar der. Eg meiner tidlegare forsvars- og utanriksminister Ine Eriksen Søreide har utmerka seg med uvanleg ukloke utsegn. I 2014 såg ho inn i evigheita og fann til svar at forholdet mellom Russland og Norge aldri vil bli det same. No seier ho at det er tid for fordømming, ikkje forståing. Vi har nyleg sett eit døme på ein norsk diplomat som set ein slik utanrikspolitikk ut i praksis ved ein hotellskranke i Murmansk. You are fucked, you fucking …
Fløgstad fortel om videosnutten der den norske konsulen i Murmansk er synleg og høyrleg misnøgd med hotellstandarden: I hate russians, seier ho. You know, I’m used to a clean room, I’m from Scandinavia, not from a Russian woman who is just washing like this in a quick set […] this hotel is a disgrace and you people in general, is also a disgrace. [sic!], får vi legge til.
– Eg meiner at ein skal fordømme – og forstå. Det er ein nøydd til, om ein skal leve vidare i denne verda. Diplomaten i Murmansk er eit døme på ein svært destruktiv måte å tenke utanriks- og nabolandspolitikk på.
– I romanen blir Putin plassert i køyeseng med Bush og Blair på cella i Haag?
– Ja, i arresten til krigsforbrytardomstolen er det snikra ein ekstra etasje til han i køyesenga, over andre statsmenn som har gått til folkerettsstridige åtak på andre land.
Daning og underdaning
Krig og elende, pengar og paragrafar. Det er ei mørk romanverd i «Habeas Corpus», men ordspel, vitsar og innslag av sirkus og karneval slår jamleg inn og lyser opp. Det vitnar om trass og vilje og mot i fleire av personane, som sjeldan er eintydige heltar. Den mest sinnrike livshistoria tilhøyrer ein spanskfødd gruvedriftsingeniør og seinare gåsefarmar og eremitt i Jarfjord i Sør-Varanger. Historia hans er brokete, så berre namnet får vere nok: Johan Reichenau Zamora. Han gjer motstand, og er oppteken av norsk motkultur og det han kallar «daning mot underdaning». Det lyder eit ekko av dette til slutt i romanen: «Daning er å gjera motstand. Den underdana er udana».
«Politikken må kome nedanfrå.»
– Det peikar mot dei folkelege tradisjonane i Norge: Daning er folkedaning og folkeskikk, vilje og evne til å stå for det du er, same kor du er. Vi har ei målreising som har gjort det mogleg å snakke dialekt utan å hamne på revyteater. Vi har ei arbeidarrørsle som har vore samfunnsbyggande og framleis står sterkt. Det finst eit medvit om verdiane i folkelege tankar og veremåtar, og her til lands treng dei ikkje å konverterast til mellomlagsprosa for å vere verdifulle.
I festskriftet til Dag Solstad på 80-årsdagen i fjor bidrog Fløgstad med den mest kritiske artikkelen. Solstad fekk både ros og refs, men hardast kritikk retta Fløgstad mot bøker der «følsam ungdom […] skriv seg opp frå det mørke folkedjupet og frigjer seg ved å bli ein del av dei opplyste intellektuelle mellomlaga.» Hos forfattarar som Édouard Louis, Didier Eribon, Douglas Stuart og Annie Ernaux finn Fløgstad ein «ekstrem individualisme […] der ord som fagforening, organisering og lønnskamp er sosialistiske framandord».
– Så vidt eg har forstått skammar Louis seg no over at han skamma seg over far sin. Kva med det norske kulturlivet som einstonig gleda seg over at Louis skamma seg over far sin? Skammar dei seg no over at han skammar seg over å ha skamma seg? Eller gleder dei seg over at han skammar seg over å ha skamma seg?
Fløgstad reagerer særleg på at situasjonsskildringa frå Frankrike blir importert til Norge av norske kritikarar og kulturfolk, som trur at den sosiale situasjonen kan øverførast.
– Det er vel Didier Eribon som seier at han måtte velje mellom å gjere motstand og gå under eller å underkaste seg og bli redda. Eit slikt val har vi ikkje trengt å ta i Norge. Vi har hatt folkeleg organisering i alle slags lag og foreiningar, og der er det mogleg å gjere motstand. Politikken må kome nedanfrå. Ein skal ikkje synest synd på arbeidarklassen, og så setje nokon frå mellomlaga til å lage politikk som gjer det mindre synd på arbeidarklassen.
Levande lys
Eitt av dei 22 kapitla i «Habeas Corpus» er ikkje namngitt etter ein person. Under tittelen ‘Barn av Europa’ får lesaren bli med på ein farse av ei byvandring i Brussel. Kapittelet opnar med at guiden står i regnet, under EU-paraplyen, og syng Dag Frølands revyvise ‘Levende lys’: «Men våre levende lys brant i Europa / Ett i Berlin, ett i Athen, ett i Paris».
– Denne visa verkar ikkje så fleipete og revyaktig, snarare ganske pompøs?
– Den blei framført på revy, men som ein djupfølt og alvorleg tekst. Den fangar ei rådande stemning fram mot den norske EU-avstemminga i 1994, ei euforisk stemning om fred i Europa, at grensene var vekke, at EU rykte fram som eit fornuftig system for å styre verda. Sett i bakspegelen blei det jo ikkje slik.
Under omvisinga får vi sjå fasadane i EU-arkitekturen, men også uteliggarane utanfor. Kritiske spørsmål frå turgruppa slår sprekker i fasaden.
– For meg handlar det om å trekke i tvil ein del offisielle sanningar om historia i Europa. Eg har levd gjennom nesten heile tidsforløpet i romanen, men ikkje i dei delane som går føre seg i nær framtid. Her kan romankunsten føre trådane vidare og fortelje med like truverdig realisme om kva som ventar oss.
Eg reiser meg frå samtalen og ser den vesle hæren av elefantfigurar som står i spreidd orden i bokhyllene bak meg. Då kjem eg på eit anna bilete Fløgstad brukar i boka, lagt i munnen på ein av kranglefantane frå denne byvandringa midt i Brussel, midt i Belgia, midt i Europa:
Den fysiske makta er stengt for besøkande. Men i Parlamentarium på Esplanade Solidarnosc gir eit multimedieshow 360 graders oversyn over korleis makta i Europa er innreda. Her er det ikkje spart på noko innan audiovisuell teknikk. Trådlaus kontakt rett inn i og ut i maktsfærane. Vi har fullt innsyn.
– Ja, men kor er elefanten?
– Elefanten?
– Vi ser glashuset, men ikkje elefanten i rommet innanfor.
