#fff

#000

Den okergule leira på bakken er blaut av vatnet som dryp frå taket av kopargruva i Sulitjelma.

– Det er eit teikn på forfall. Det var ikkje slik her før, seier Per-Gunnar Skotåm.

Ein gong hadde Skotåm arbeidsplassen sin i gruvegangane som pløyer seg innover fjellet. No er det 30 år sidan gruva vart nedlagt. Jernbaneskjenene og vognene står att som rustande monument over industriånda i det førre hundreåret.

Utanfor surrar kleggen, og varmen er ikkje til å halde ut. Her inne er ein trygg, men det var ikkje alltid slik. Gruva i Sulitjelma var eit av dei største punktutsleppa for giftgassen svoveldioksid i heile Noreg. I snitt døydde ein person kvart einaste år i arbeidsulukker. For Per-Gunnar Skotåm er det ikkje dette som definerer dei 17 åra han jobba under jorda.

– Det var eit veldig samhald mellom arbeidarane, og ei utruleg god stemning, seier han.

Når vi vandrar innover gruvegangen, går vi forbi eit halvanna meter langt boreverktøy som står lent mot veggen. 68 år gamle Skotåm plukkar opp det 40 kilo tunge verktøyet og konstaterer at teknikken framleis sit i kroppen.

EIT RAUDT KLONDYKE 

Noen ganger, når han leser om nye oppdagelser fra kjernefysikkens forskningsfront, faller Odd Terje Helle i dagdrømmer: Hva om han aldri hadde hoppet av etter mastergraden og i stedet viet seg til forskningen? Livet kunne vært stipendiater, opphold ved utenlandske institutter, engasjerte diskusjoner med fagfeller.

– Men det er ikke mange tankene jeg skal tenke før jeg arresterer meg selv og ser at det ikke var det jeg skulle satse på, sier han.

Odd Terje Helle endte aldri på Fysisk institutt i Oslo eller Cern i Genève. Han måtte tilbake der alt begynte, på gården i Kvinesdal. Her har han ingen å diskutere kvarker og kosmologi med, men han har noe annet, noe han kaller mye viktigere: ektefellen Tove, de fire ungene, det vesle sagbruket og foreldrene på nabogården. På ringeklokka til huset de har bygget selv, står det skrevet med store bokstaver: «Jesus lever!»

Klassekampens sommerserie om partienes beste valgkrets har tatt oss til Kvinlog i Kvinesdal kommune. Her stemte 84 personer KrF ved valget i 2019. Det tilsvarer 43 prosent av stemmene i kretsen, som var KrFs desidert beste. Odd Terje Helle var listefyll ved valget i 2019.

Framfor alt er det én sak som opptar ham i lokalpolitikken: At Kvinlog skole skal fortsette med fire dagers skoleuke slik at familien får mer tid sammen.

SKAPT I KRFS BILDE

Seier gjennom strid

Veien til Nordkapplatået er full av farer. Ikke før har vi kommet oss trygt forbi reinflokken som plutselig krysser fjellveien, så blir vi forsøkt snytt av storkapitalen.

– Skal dere besøke Nordkapphallen? spør dama i billettluka som vi må gjennom for å komme til Nordkapplatået. Spørsmålet låter uskyldig, men vi har blitt drillet på forhånd. Vi vet det er en felle.

– Hva koster det hvis vi skal inn i hallen? spør vi.

SEIER GJENNOM STRID

Blått øyrike

Nesøya er ei roleg, nesten landleg øy ein halvtime utanfor hovudstaden. Her er landets dyraste bustadområde som ikkje ligg i Oslo, og dei siste åra har nokre av dei rikaste i landet bygd seg hus i sjøkanten. Skattelistene for 2020 syner at dei som bur her, har ein formue på 5,2 millionar kroner i snitt. I tv-serien «Exit» ligg husa til tre av hovudkarakterane her, og spesielt delar av øya går for å vere nyrike.

Rikdommen er ikkje den einaste folk på Nesøya har til felles: Heile 67 prosent av dei 3414 røysteføre på den vesle øya i Oslofjorden røyste på Høgre ved førre val. Ein eller annan plass på øya må det finnast eit svar på kvifor det er akkurat her at støtta til Erna Solberg & Co. er så sterk.

Men før me rekk å starte jakta på Høgres sjel blant prangande villaar med dertil høyrande bryggeanlegg, blir vi avbrotne. Ein mann ropar frå vegen:

BLÅTT ØYRIKE

Framsteg i bluesbygda

Då påbygget på huset til varaordførar Kenneth Karlsen i Etne kommune stod ferdig, hang det ei Arbeidarparti-rose i mønet. Det siste snikkarane gjorde før dei tok ned stillaset, var å hengje opp rosa ein lokal arbeidarpartipolitikar hadde skaffa dei.

– Eg greidde akkurat å nå rosa med den høgste stigen og fekk teke henne ned, men det vart ein del greier på Facebook og Snapchat om det, ja, seier Karlsen, som er Framstegsparti-politikar.

Å vere varaordførar er ingen fulltidsjobb, og Karlsen er teknisk leiar på dørfabrikken i bygda. I tillegg til å sitje i ein del ulike representantskap, utval og styre, er han far til tre små jenter.

– Det er nok å hengje fingrane i, og det vert mykje kveldsjobbing. Det er ikkje lett å finne plass til ein hobby. Eg har prøvd å spele litt fotball. Eg har vore krinsdommar tidlegare, seier han.

Skånevik i Etne kommune i Vestland er den valkrinsen i landet der Framstegspartiet gjorde det best i kommunevalet i 2019. 214 av 422 røyster i krinsen gjekk til partiet.

Skånevik ser ut som dei typiske sørlandsbyane mange kjenner, tettbygde kvite trehus med nokre få, koselege gater gjennom. Bygda er mest kjent for bluesfestivalen og kallar seg sjølv bluesbygda. I fjor måtte dei avlyse, men i år rigga dei opp til ei litt nedskalert utgåve av festivalen.

FRAMSTEG I BLUESBYGDA

Draumen om ei framtid

Inst i ein fjordarm til Sognefjorden, der fylkesveg 13 snor seg vidare over Gaularfjellet i retning småbyen Førde, ligg Vetlefjordsøyra naturreservat. Her lever våtmarkstrekkfugl og andre fuglar og dyr, og området er definert som ekstra verdifullt. Det er vedtatt ein eigen forvaltningsplan for å sikra både plante- og dyrelivet i elvedeltaet.

Det var her inst i fjorden, aust for elvedeltaet, Gjertrud Totland Feten busette seg, etter at ho som 16-åring begynte på skule i Balestrand. Her fann jenta frå Nord-Trøndelag seg ein mann. Også han var innflyttar. Inne i fjorden kjøpte dei hus. Lent opp mot veggen står det i dag to skateboard og eit longboard.

Dei har budd her lenge no. Feten og mannen fekk fire born som i dag er mellom 10 og 19 år.

Ho har eit kors kring halsen og fortel at ho eigentleg er KrF-veljar, men i dei siste vala har ho stemt på Senterpartiet. Mannen er politisk aktiv og sit i kommunestyret for Senterpartiet.

Me har reist med ferja over Sognefjorden og inn langs den rasutsette fylkesvegen for å finna valkrinsen Fjordane. Det er dette som ved førre val var den største Senterparti-bastionen i landet.

Valkrinsen låg fram til 2020 i Balestrand kommune, men er i dag ein endå fjernare utkant i nye Sogndal kommune, etter at Balestrand, Sogndal og Leikanger blei slått saman.

DRAUMEN OM EI FRAMTID

Den grønaste staden i landet

Birkelunden ligg heilt øvst oppe på Grünerløkka og er ein av dei eldste parkane i Oslo. Den styrtrike forretningsmannen Thorvald Meyer donerte den grøne flekken til Oslo i 1880-åra, på det vilkår at kommunen tok vare på bjørketrea som stod der og lét parken vere fritt tilgjengeleg for dei fattige industriarbeidarane i området.

140 år seinare er det ein populær stad for oslofolk å grille og drikke øl på varme sommardagar. Også denne dagen, i dei aller siste fasane av koronautbrotet, ligg det folk i små grupper strødd overalt i parken. Vi er her for å treffe bystyrerepresentant for MDG Rauand Ismail, som voks opp i området – og framleis bur her.

Grünerløkka er den staden i Noreg der Miljøpartiet Dei Grøne står aller sterkast. Blant dei kring 6000 røysteføre, stemte 27 prosent i valkrinsen Foss vidaregåande skole på MDG ved lokalvalet i 2019. Også i nabokrinsane med til saman 17.000 røysteføre, var MDG det største partiet, med rundt 23 prosent. Det gjorde at Ismail i 2019 vart ein av ni representantar som vart valt inn i bystyret.

Kanskje er det ikkje så rart at det mest urbane partiet i Noreg gjer det aller best midt i tjukkaste oslogryta, men Ismail fortel at han kan hisse seg ganske mykje opp over nordmenns fordommar mot grünerløkkafolk.

– Det har liksom blitt ein klisje å prate om kaffidrikkande elitistar på Løkka, men dei som bur her er jo like vanlege folk som i resten av landet. Dei som jobbar i kaffibarane, er vanlege arbeidsfolk, og dei som bur her er veldig forskjellige og veldig vanlege folk.

DEN GRØNASTE STADEN I LANDET

Venstre surfar på Stad

Sola skin over Nordfjorden, men også denne sommaren har lokalbefolkninga i cruisebygda Nordfjordeid gatene for seg sjølv. Vi har reist til bygda som husar det einaste operahuset i Noreg utanfor Oslo for å prøve å finne partiet Venstres sjel. Dette har nemleg vore den absolutte venstrebastionen i landet dei siste åra. Her har partiet ved fleire val fått kring 40 prosent av røystene. Nestleiar og partiprofil Sveinung Rotevatn kjem herfrå, og partiet har hatt ordføraren i ti år.

Har Venstres sjel teke bustad i denne ordføraren som no vandrar rundt i Eids gater og gliser? Og kan han lære partiet sentralt noko om korleis også dei kan bli eit 36-prosentparti? Alfred Bjørlo tek oss med til ein liten iskrembar i sentrum av bygda. Vi sit og et kuleis, og ordføraren helsar på og ser ut til å kjenne om lag alle som går forbi. Vi er i hjartet av ei gågate der både kafear og nisjebutikkar ligg ganske tett, og akkurat her verkar det ikkje så malplassert med ein ordførar frå det urbane partiet Venstre.

Men den vesle strekka med kafear i Eidsgata er ikkje særleg lang, og Stad kommune er først og fremst ein distriktskommune i utkanten. Kvar fjerde innbyggjar bur på ein landbrukseigedom, og lenge var Senterpartiet det største partiet i kommunen.

Korleis vart dette Venstre sitt fremste utstillingsvindauge? Ved valet i 2019 fekk partiet 36,2 prosent av røystene. Det er det nest beste nokon gong, berre slått av første gong Bjørlo stilte som ordførar, i 2011. Då fekk Venstre 42 prosent.

VENSTRE SURFAR PÅ STAD

Der ørnen landet

Gryllefjord på yttersida av Senja i Troms er det nærmeste vi kommer Arbeiderpartiets nordnorske «heartland», som Willie Nelson ville ha sagt. Her fikk partiet 70 prosent av stemmene ved siste kommunevalg. Folk har stemt på partiet så lenge de kan huske.

Vi møter Tove Karoline Knutsen på kaikanten i Finnsnes, der hun ankommer med båten fra Tromsø, før vi kjører videre til Gryllefjord. Hun har sittet på Stortinget i tre perioder for Arbeiderpartiet, har vært festspilldirektør i Nord-Norge og har en finger med i det meste. Hun har sjenerøst tilbudt seg å være cicerone i Gryllefjord, der hun er født og oppvokst.

Tidligere var Gryllefjord sentrum i Torsken kommune, men i 2019 ble Berg, Tranøy og Torsken tvangssammenslått med Lenvik, der Finnsnes ligger, til Senja kommune. Det var en reform daværende Ap-ordfører Fred Ove Flakstad og kommunestyret i Torsken motsatte seg på det sterkeste.

Knutsen må en tur oppom huset sitt i Gryllefjord, men først tar hun oss med til tidligere ordfører for Ap i Torsken Annie Halvorsen. Hun er 87 år, men hun styrer med både kantklipper og robotklipper i hagen da vi møter henne. Huset hennes ligger rett over kaia i Gryllefjord, med adresse Spiraveien, den gamle storgata i fiskeværet.

Hun viser oss rundt og peker på bilder på veggene, av familien som kom fra Sandsvika, et av de værharde utværene folk flyttet fra for å bosette seg i Gryllefjord. Det fortelles fra Sandsvika at da uværet var som verst, lå mødrene gråtende på stranda, mens de så sine menn og sønner dø i brenningene. På 1920-tallet ble de siste brukene på utværene nedlagt.

På veggen hos Annie Halvorsen henger også et bilde fra da hun møtte kongen og dronninga på Slottet i 2014. Da hadde hun med seg Senjalester hun hadde strikket til kongefamilien.