Som rektorar ved Musikkhøgskolen, Arkitektur- og designhøgskolen og Kunsthøgskolen i Oslo, er vi urolege. Vi har vore det sidan Stortinget i desember, etter forslag frå regjeringa, gjekk inn for å innføre skolepengar for studentar utanfor EØS. Gjennom dei siste månadene har det så blitt rekna i heile universitets- og høgskolesektoren, ut frå instruks frå minister for forsking og høgare utdanning, Ola Borten Moe, på kva det vil koste for studentar frå utanfor EØS og Sveits å betale for utdanning i Noreg. Vi har vore nøydde til å rekne fort. Og det blir dyrt.
Særleg ille blir det for kunst-, musikk- og arkitekturfag. Om avgifta for studia våre skal følgje kravet om å vere «kostnadsdekkjande», må vi setje prisen på mellom 350.000 og 500.000 kroner i året. Det er mellom dobbelt og tre gongar så mykje som for tilsvarande studium i Sverige og Danmark. Same kva viser erfaringane frå nabolanda våre, som har innførte studieavgifter for nokre år sidan, at dei har mista 80 prosent av studentane frå utanfor EU/EØS . Sjølv om dei, i motsetnad til oss, fekk to år på å innføre avgifta og tid til å etablere stipendordningar som kan kompensere for noko av tapet.
Vi priser oss altså ut, og no er vi i ferd med å sjå konsekvensane.
Frå Noregs musikkhøgskole blei det nyleg sendt ut tilbod om studieplass til eit nytt kull masterstudentar. Av dei er over ti prosent frå utanfor EØS-området, og dei ligg slåande høgt oppe på rangeringane på så å seie alle studium, frå klassisk fiolin og klaver til skapande og improvisasjonsbaserte program. Så seint som veka før opptaksprøvene fekk søkjarane melding om at dei måtte stille rundt ein halv million kroner til rådvelde før dei kan starte i Oslo. Alt tyder på at vi mister dei aller fleste.
Arkitektur- og designhøgskolen (AHO) er i same situasjon. Studentar frå utanfor EØS har no fått informasjon om at skolen vil krevje 365.500 kroner i studieavgift. Tala frå inntaket til den internasjonale mastergraden i landskapsarkitektur viser at AHO med dette mister svært mange søkjarar frå spesielt Kina, India, USA og Storbritannia. Årsaka er studieavgifta.
Kunsthøgskolen står midt i dei praktiske opptaksprøvene som avgjer kven som kjem inn. Det er komplisert å rekne ut studiekostnader knytt til scenekunst, design og visuelle kunstfag, og til no har Khio ikkje «stykkprisfinansiert» kvar enkelt student. I dag er om lag kvar tiande student frå land utanfor EU/EØS-området. Dei kjem med erfaringar frå andre kulturar, skapar eit breitt læringsmiljø på tvers av landegrenser og gjer at utdanninga vår ikkje får eit reindyrka vestleg uttrykk. Den kunstnariske kvaliteten får eit løft for heile studiekullet og medverkar til Khio-studentanes gode resultat. Desse studentane er altså blant dei beste, men dei er ikkje dei rikaste.
Ola Borten Moe hevda nyleg på Dagsnytt atten at norske utdanningar var blitt så gode at vi kjem til å trekkje til oss nok betalingsvillige internasjonale søkjarar. Det ser ikkje ut til å slå til hos oss, og endå mindre i utdanningar som har utvikla tilbod retta mot søkjarar frå det globale sør, som også rekrutterer folk vi treng framover, som i helse- og teknologifag. Han hevda òg at institusjonane er godt nok førebudde på den nye ordninga. Men enno er ikkje lova vedtatt som gir oss mandat til å krevje inn pengane, dette skjer truleg først i mai-juni. Vi har heller ikkje administrative apparat til å gjere grundige vurderingar av statsborgarskap og kven som kan ha rett til unntak frå å betale, eller sikre betalingsordningar på plass.
Å håpe at ordninga med studieavgift blir stansa er nok naivt, all den tid også Stortinget har varsla innføringa gjennom statsbudsjettet, og trass i at fleire parti, inkludert Arbeidarpartiet og SV, eigentleg er mot ordninga. Men kan vi i det minste håpe om ei utsetjing, i håp om å få på plass ordningar som gjer at vi ikkje prisar oss heilt ut av konkurransen med nabolanda våre, inkludert stipend til støtte for dei beste – men oftast ikkje søkkrike – søkjarane våre?
Med studieavgifter vil vi vere langt mindre tilgjengelege globalt sett, og få svekt omdøme globalt. Har vi verkeleg råd til det, her oppe i nord, å stengje store delar av verda ute frå det framtidige kunst-, kultur- og kunnskapssamfunnet?