I ein liten krok i tiande etasje på rådhuset i Bergen er det akkurat plass til pulten til ein finansbyråd og rådgjevaren hans. Med god utsikt mot byfjellet Ulriken skal dei den neste månaden setje størst mogleg stempel frå byrådspartia Høgre, Framstegspartiet og Senterpartiet på budsjettet det førre byrådet la fram i haust.
Budsjettet for å drive Bergen kommune i 2024 er på om lag 27 millliardar kroner, men renteutgifter, større lån, minkande disposisjonsfond, driftsresultat på så vidt over null og fleire eldre gjer at rommet for å drive eigen politikk utover å berre drive kommunen, minkar.
Handlingsrommet, eit ord som er greitt å lære seg med ein gong, er heilt marginalt og forsvinn. Rommet til å føre politikk utover oppgåvene kommunen må gjere, må «frigjøres ved effektivisering av drift eller nedskalering av drift på enkelte tjenesteområde», ifølgje økonomiplanen det avtroppande byrådet gav frå seg.
Berre renteutgiftene stig frå 245 millionar kroner i renter i 2022 til 730 millionar i 2027. Driftsresultatet, altså overskotet, vil vere mellom 0,1 og 0,9 prosent. I Oslo stig renteutgiftene frå 1,7 til 4,6 milliardar kroner fordi dei gjer store, lånefinansierte investeringar.
– Eg ser det same som det avtroppande byrådet omtalar i skildringa av den økonomiske situasjonen. Vi må skape oss eit handlingsrom. Vi må effektivisere, kutte eller skalere ned enkelte tenester kommunen driv med i dag, seier nyslegen finansbyråd i Bergen Eivind Nævdal-Bolstad (H).
Han lovar ein fullstendig gjennomgang av alt kommunen driv med for å finne område dei kan effektivisere, setje vekk eller kutte ut.
Vurderer og vurderer
Det mangla ikkje på løfte då byrådsleiar Christine Meyer endeleg signerte byrådsplattforma for to veker sidan, men i den 47 sider lange programerklæringa er «vurdere» eitt av dei mest brukte orda.
44 gongar skriv dei at dei skal vurdere «løpende eller flere barnehageopptak», «økt tilstedeværelse av spesialpedagogisk kompetanse», «om det er tilstrekkelig bemanning» på sjukeheimane og så bortetter.
Gruppeleiar for SV Mikkel Grüner seier at plattforma gjer det vanskeleg å tolke kva politikk Høgre eigentleg har tenkt å føre, medan Nævdal-Bolstad kallar det ambisjonsdokument.
Eitt punkt er derimot heilt konkret: halvere eigedomsskatten på bustadar. Minst. Det vil seie at dei må finne 400 millionar kroner for å levere det heilt konkrete løftet. I Oslo og Stavanger vil dei fjerne eigedomsskatten heilt, som vil seie at dei må finne høvesvis 1,1 milliardar og 280 millionar kroner.
– Vi meiner eigedomsskatten er usosial og slår blindt ut. Det er vårt klaraste og fremste ønske på personleg økonomi. Eg trur halvering er noko vi skal få til når vi gjer opp sluttoppgjeret etter denne perioden, seier Nævdal-Bolstad.
Må halde på inntektene
Grüner trekkjer fram satsing på læremiddel som døme, som er kostnadsrekna til 80 millionar kroner.
– Skal dei gjere alle skular à jour eller skal dei betre situasjonen noko for fem eller ti millionar? Det meste er mogleg å tolke veldig ulikt. Eg er i tvil, men dei kjem med nokre dyre lovnadar, og den dyraste er eigedomsskatten, seier han.
For eitt år sidan braut SV, Raudt og MDG budsjettforhandlingane med det arbeidarpartileidde byrådet. Dei ville auke sosialsatsane og bruke av disposisjonsfondet, som Arbeidarpartiet kalla uansvarleg.
– Det er mogleg å satse meir på kommunal velferd og bruke litt meir pengar innanfor ramma som ho er no. Om ein vil gjere investeringar, kan ein auke låneopptaket, seier han.
Grüner meiner det er eit handlingsrom for å føre ny politikk, men at det rommet forsvinn når ein kuttar stort i inntektene. Han meiner heller ikkje at det hjelper bergensarane særleg å betale mindre eigedomsskatt.
– Ein betrar økonomien pittelitt for det store fleirtalet, men kan ikkje gjere store, målretta politiske grep. Det er heilt poenget med skattlegging, at dei av oss med grei økonomi bidreg litt meir, seier han.
«Heile poenget med skattlegging er at vi med grei økonomi bidreg litt meir.»
— Mikkel Grüner, gruppeleiar for SV i Bergen
Nævdal-Bolstad meiner at når bergensarane må snu på kvar krone, skulle det berre mangle at kommunen gjorde det òg.
– Alle som les denne plattforma, ser den retninga vi vil i, men korleis vi skal krysse av ambisjonane og dei konkrete tiltaka etter kvart, det vil handlingsrommet vi greier å skape oss framover vise. Det er difor det er heilt naudsynt med denne oppgåvegjennomgangen, for å skape rom for det vi har lyst til å gjere, seier han.
Må kutte investeringar
Då SV braut forhandlingane med det førre byrådet, var det dåverande finansbyråd Per-Arne Larsen (V) som sat med pengesekken. Han har sett dei trongare tidene kome, men seier kommunen har vorte redda av skattepengar på slutten av året som har utsett problema.
– I tillegg til dei nasjonale trendane, har Bergen drege på seg sitt eige problem over tid ved å investere så mykje. Dei ti siste åra har det bygd seg opp frå å investere 1,5 milliardar i året til 3 milliardar, seier han.
Larsen trur det er mogleg å kutte kostnadar i kommunen, som å gå gjennom eigedomane kommunen eig, men det er ein dårleg start å først seie kor mykje ein må kutte og så finne måtar å gjere det på.
– Eg trur dei får ei vanskeleg oppgåve. Det er såpass mykje ugjort i denne byen at om vi skal effektivisere oss fram til eit handlingsrom, bør det går til skular og sjukeheimar.
Larsen seier kommunen kan gjennomføre investeringar på 2,8 milliardar kroner i året, men at investeringsbudsjettet ligg på 4 milliardar i året.
– Det er 25 prosent byggjebingo, der ein ikkje anar kva for 25 prosent som ikkje vert realisert. Det er ganske kritisk om det går til ein skule eller nytt kulturhus, men handlar like mykje om administrasjonen, etaten og utbyggjarane som om politiske prioriteringar, seier han.
Nædval-Bolstad vil ikkje seie at dei kuttar prosjekt frå investeringsbudsjettet no, men held døra open.
– Vi ser kva veg gjeldsgraden går og vi vil ta ein kritisk gjennomgang av det som ligg i investeringsbudsjettet i dag, seier han.