Skal tru om eg ikkje allereie i den spede hausten vågar å spå at dansk litteratur har fått eit nytt stort namn med Amina Elmi. Vi kjem til å høyre mykje meir om henne i tida som kjem – henne og bøkene ho kjem til å skrive. Spådomen kviler åleine på debutdiktsamlinga «Barbar», som nettopp har kome ut i Danmark. Sjeldan har eg sett ein så kompositorisk sikker debut, sjeldan har eg opplevd at dørene blei slått opp i dansk litteratur og opna seg mot ei større og vidare verd, og sjeldan har eg, i ei bok av eit ungt menneske, møtt ei liknande openheit mot verda kombinert med ein innestengd vreide.
Amina Elmi er fødd i 1994 i Somalia, og kom til Danmark allereie som treåring. Ho er oppvaksen her, og ho har ein tydeleg misjon. Som ho seier sjølv, er det på tide med ein renessanse for dansk-somaliarar: «Vi er den største afrikanske gruppe i Danmark, men er usynlige. Hvis du ser på Sverige, er der unge somaliere i musikindustrien og i medierne. Så jeg vil sige: Free my people. Gør jeg synlige. I skal turde drømme. Turde tale. Udviklingen er heldigvis i gang».
Amina Elmi skriv om brutalitet, sorg, vreide, fortviling, kjærleik og sakn. Klassiske emne som ser ut til å bevege seg langt vekk frå høgmodernismens reine språk og hypostaserande sinnstilstand til fordel for ein forteljande og verdsvend måte å vere til på. I den forstand er boka del av ein tendens i tida i dansk lyrikk, at diktsamlingar har eit tydeleg emne og vil kunne oppfattast som eit slags debattinnlegg.
Boka er delt inn i fire akter, som i form og språktone er ulike, og som set scena for å spele ut ei rekke av tilværets grunnvilkår. Akt 1 kretsar om familieforhold, heim og identitet, og det å vere to stadar (Somalia og Danmark). Akt 2 faldar ut ei lesbisk kjærleikshistorie. Akt 3 handla om diktaregets brør, og om dei andre unge mennene som vi mest kjenner frå historier i mediene og kriminalstatistikk. I Akt 4 blir dei føregåande aktene samla, og Amina Elmi slepp laus vreide og sorg i det som vel best kan kallast ein vrengande samfunnssatire (av Udlændingestyrelsen, av medier og av sosial kontroll).
Ho skriv tilsynelatande enkle, lettforståelege dikt, som samstundes blir opne og rommelege behaldarar for verkeleg komplekse erfaringar, og for sprang i tid og stad. Ein kan seie at dikta har ei transformerande kraft, og at dei lukkast med å foreine svært ulike erfaringar frå det tapte heimlandet med tilværet i dansk eksil. Amina Elmi føder med dikta sine ei lita, ny verd, og ho skriv om å leve med avkappa band til familiehistoria si, til rituala, språket og identiteten der. Undertittelen på diktsamlinga er «[Tavshedens objekt]», fordi ho forsøkjer å etablere band til det tapte og til det som er utanfor umiddelbar rekkevidde. Tausheita er det tomme senteret som heile boka kretsar kring. Alt det som ikkje enkelt kan seiast, fordi det ikkje finst eit språk for det.
Slik kan ein liten poetikk av Amina Elmi lyde: «et digt behøver ikke at redde verden / det skal kun forene det faktum at det ønsker det / med det faktum at det ikke kan».
Eg kunne ha sagt at diktsamlinga beveger seg innanfor tradisjonen for vitnesbyrdslitteratur, og kanskje endåtil driste meg til å kalle det eit kampskrift – om det ikkje var for at diktaren i bokas fjerde akt skriv dette om sitt eige prosjekt: «et vidnesbyrd / kæft jeg hader ordet vidnesbyrd / lad os kalde det et kampskrift / kæft jeg hader det ord endnu mere».
Kanskje er diktsamlinga likevel eit kampskrift, men reinska for den tydinga ein vanlegvis legg i dette ordet. Eg trur at det er dette det handlar om: frykta for å bli putta i kasse og bli sett etikett på. Og det forstår ein, sidan Amina Elmi som forfattar med minoritetsbakgrunn hatar å bli plassert i noko som helst slags kasse, til dømes denne forventinga frå samfunnet om at ho skal kommentere strukturelle ting og ta oppgjer med dei. I den forstand er diktsamlinga også ei frigjering, og eit forsøk på å finne ein annan stad å skrive frå.
Amina Elmi langar ut mot stereotype oppfatningar om dei brune og svarte menneska ho er omgitt av, men sanneleg også mot identitetspolitikken, og mot dei unge mennene som, med bakgrunn i islam, står for eit undertrykkande kvinnesyn. Og, ja, dei velmeinande venstreradikale får også ein oppsong: «Jeg har lært at løbe væk fra de velmenende mænd der læser / Bachmann og pynter sig med franske kunstfilm. Deres årskort / til Louisiana, deres Lyse Nætter, deres evigt trygge boble af folk / der ligner dem selv, og når aftenen er slut, siger de sikke nogle / fantastiske samtaler . Man kan kun savne Kierkegaard som efter / sådanne selskaber ville skyde knoppen af sig selv.» Her bør eg kanskje tilføye at Lyse Nætter er namnet på eit fast opplesingsarrangement på Nørrebro.
Eg likar godt at boka ikkje berre er politikk. Den handlar også om at det finst eit språk bak språket, om at forfedrar framleis snakkar i notida, om farens død og sorga som følgjer: «Engang var der en ældre mand, som prøvede at holde tårerne / tilbage så snart han så mit ansigt. Jeg mener, da han så min fars / ansigt gennem mit. Det er denne måde kærlighed transcenderer / kroppen på.»
Eg kunne ha halde fram med å sitere frå boka, om det ikkje var for at eg er i ferd med å gå tom for plass. Men er ikkje nettopp det det beste argumentet for at vi med Amina Elmis «Barbar» har fått noko unikt?