Solveigs salt

Fullmåne

Alle bruker sin eigen ståstad til å forstå kvifor alt er som det er.

Solveig Aareskjold, forfattar
LUNEFULL: Du må gjera deg personleg kjend med månen. LUNEFULL: Du må gjera deg personleg kjend med månen.

I går var sola på det lågaste. I alle fall såg det sånn ut frå den nordlege halvdelen av den tredje inste planeten i eit middels stort solsystem i utkanten av ein av dei tallause galaksane i det endelause verdsrommet. Og i kveld er månen full: eit lysande ansikt som vakar over oss som ruslar omkring nede på jorda.

Du må være abonnent for å lese denne artikkelen

Bli abonnent

Solveigs salt

Dårleg selskap

Hvor enkelt skal det være å bryte med foreldrene sine?» var emne for ein av mange paneldebattar under filosofi- og vitskapsfestivalen i Stavanger i førre veke. Lena Lindgren frå Morgenbladet var ordstyrar, og festivalarrangør Jan Inge Reilstad, psykolog Sissel Gran og forfattar Åsa Linderborg delte villig ut frå si eiga røynsle med vanskelege familiar. Men ingen av dei kom inn på kvifor ein skal kjenna seg forplikta til å vera saman med foreldra når ein helst vil sleppa. Menneskefamilien er ei blanding av biologi og kultur som det ikkje finst maken til i fri natur, det einaste tilfellet av at dei unge matar dei gamle. Det har nok verka med til å gjera oss til ein så vellukka art at me har utkonkurrert alle andre dyr. Barn har mykje større sjansar til å leva opp til vaksen alder når dei har besteforeldre som kan tre inn dersom foreldra fell frå. Og livsvisdomen til dei gamle kan vera ei god nistepakke når dei unge skal ut i verda og greia seg på eiga hand. Likevel er det ganske vanleg at tilhøvet mellom generasjonane er meir til sorg enn til glede.

Solveig Aareskjold

Krigs­tea­ter

Oppstyret omkring det politiske partiet Fred og rettferd framstår som ein reprise av eit drama som var betre første gong eg såg det. Det var i 1965, den sommaren eg fylte seksten, og mor mi og eg var i Bergen under festspela og såg «Ai ai ai for en artig krig!», ein musikal satire om den absurde destruktiviteten under Første verdskrig. Ikkje sånn å forstå at eg har gått omkring og hugsa det i all ettertid, men etter at Marielle Leraand og Ine Marie Eriksen støytte saman i Debatten på NRK, har eg ofte kome i hug ei scene der ein Rosa Luxenbourg-aktig radikalar held appell for nedrusting og forsoning, og blir jaga vekk av ein rasande mobb under leiing av ei kvinne som skrik: «Mannen min er ved fronten!» Sidan las eg «Intet nytt fra vestfronten» av Erik Maria Remarque, yndlingsforfattaren til far. Den handlar mykje om det same, sett gjennom auga til ein tenåring som kavar med å overleva som soldat i skyttargravene mens kameratane hans blir forvandla til krøplingar og lik. Noko av det som gjorde sterkast inntrykk, er ei utgreiing om kvifor nærkamp heller bør utkjempast med spader enn med bajonettar. Elles går det mest på å skaffa seg mat i eit sølete og nærsynt univers der ingen bryr seg om å rapportera at forteljaren fell for ei tilfeldig kule på ein elles ganske fredeleg føremiddag. Far var vanlegvis svært romantisk innstilt til krig, så det seier litt om den menneskelege evna til å leva med motstridande tankar og erfaringar at han lét seg fanga inn av autoritetskritikken til Remarque.

Solveig Aareskjold

Barn og ansvar

Mens familieselskapet gjekk sin gang nedi stova, tok eg meg ein tur opp på rommet mitt, småjente som eg var og utan plikt til å tomprata med gjestene. Men oppe på loftsgangen kom moster mi imot meg, sint i ansiktet og streng i røysta, ho som alltid var så blid. Ho peikte mot ei dør som ho nettopp var komen ut frå, og kravde å få vita kven som låg i den oppreidde senga der inne. «Sengkleda,» svarte eg, med kjensla av å ha berga meg unna noko farleg. For moster blei straks litt rolegare i fjeset og stilte ikkje fleire spørsmål. Men like etter seig det innover meg at eg hadde fått ansvar for noko som eg helst ville vore spart for. Resten av barndomen måtte eg alltid springa i førevegen og lukka alle dører utanom mi eiga når eg skulle ha nokon med meg opp. Det var tabu å ha foreldre som ikkje sov i same seng.

Solveig Aareskjold