«L.i.f.e.g.o.e.s.o.n.» manar oss til å løfte blikket før det er for seint.
Frøydis Århus
UTAGERER: Då Brille får ein dødeleg diagnose, går ho strake vegen på bar, drikk sjampis og tek MDMA. Det er tidvis morosamt, tidvis djupt sørgeleg, og rolla er vakkert og nyansert tolka av Heidi Gjermundsen Broch. FOTO: DAG JENSSEN Dag Jenssen 99547284 post@dagjen.no
«L.i.f.e.g.o.e.s.o.n» er historia om ei 45 år gamal kvinne som har gått i same tralten sidan ho mista kjærasten i ei motorsykkelulykke som 25-åring. Ho arbeider i byråkratiet i eit kommunalt kontorlandskap, kjem heim, snakkar med den døde kjærasten sin, tek på seg den beige anorakken og dei altfor store brillene og går på jobb neste dag. Dei kallar henne Brille. Ho er blitt brillene ho ber på nasen og evner ikkje, trass dei store brillene, å sjå at livet rasar forbi.
Dotter si har ho mista kontakten med, sjølv om dei framleis deler hus. Begge kan klandrast for dette, dottera er mest oppteken av kjærasten sin, dei vil etablere seg og kjøpe ein eigen stad å bu, helst med forskot på arv. Brille er konfliktsky og tek ikkje tak i distansen mellom henne og dottera.
Med ein gamal speledåse manar ho fram den for lengst avdøde kjærasten (Frode Winther). Han er den einaste ho snakkar med. Kollegaer møter ho berre i arbeidstida, ho vert ikkje med på jobbfest, ho går aldri ut, gjer aldri noko for sin eigen del. Det er fyrst då ho får ein dødeleg diagnose, at ho verkeleg vaknar.
Framsyninga er produsert på Scene 3 ved Det Norske Teatret med Rolf Kristian Larsen som dramatikar. Han er mest kjend som skodespelar og har utarbeidd manuskriptet i samråd med Dramatikkens hus.
«Alt fell på plass på akkurat rett stad, slik det skal gjere i ei god historie»
Frank Kjosås debuterte som regissør i 2017 med framsyninga «Olav den Heldige» i Sarpsborg, og dette er hans andre arbeid som regissør. Saman har dei laga ein hyllest til den middelaldrande kvinna, ho som aldri kjem for seint, som går i eitt med skiljeveggen på kontoret og behandlar søknader for plan og bygging.
Grunnrisset i historia er velbrukt. Hovudpersonen oppdagar livet idet ho eller han innser at dei er i ferd med å forlate det, og byggjer nye relasjonar. Vi har sett det i filmar som «50/50» frå 2011 eller «One true thing» frå 1998. Der Hollywood truleg hadde teke tak i relasjonen med dottera og reparert denne, vel Rolf Kristian Larsen heller ein meir skandinavisk og kjenslemessig distansert utgang. Brille fortel aldri til dotter si om kreften, det vert ingen amerikansk gjenforeining der mor og dotter vert kjend på ny. I staden gjer ho som før, ho teier krisa si i hel slik at døden kjem uventa på dottera (Ingeborg Sundrehagen Raustøl). Dette kan synast hjarterått, men det samanfattar også kjerneproblemet til Brille på ein elegant måte. Ho har mista fokus etter 25 år med søvngjengeri og evner ikkje å sjå den viktigaste relasjonen i livet sitt.
I staden går Brille strake vegen på bar. Der fortel ho om dødsdommen sin og bestiller den dyraste sjampanjen som er å oppdrive. Den livlege nordlendingen bak baren (Joachim Rafaelsen) stenger sjappa på sekundet, spanderer sjampanjen og tek henne med på nattklubb. Ho møter ein ung kollega (Peiman Azizpour) som ho tek med seg heim, ho tek MDMA og får seg ein ny kåpe som får henne til å likna ein hallik frå pornoindustriens spede byrjing på 70-talet i Los Angeles. Stykket er tidvis morosamt, tidvis djupt sørgeleg, og rolla som Brille er vakkert og nyansert skildra av Heidi Gjermundsen Broch.
Dette kunne lett blitt ei svart-kvit framstilling der mor rockar laus idet dødsdommen kjem over henne, men Brille held fram med å tvile, ho rister aldri av seg sorgene sine og legg stadig band på seg – sjølv i sjampanje- og MDMA-rus.
Ting kan tyde på at Frank Kjosås har gjort ein solid jobb frå registolen, sjølv om eg lenge tenkjer eg at det er noko uforløyst over historia. Men alt fell på plass på akkurat rett stad, slik det skal gjere i ei god historie.
Sandra Kolstad har komponert musikken, og det er den som får brikkene til å falle på plass. I siste scene går bakteppet opp. Gjermundsen Broch sit under eit stort tre ved eit piano og syng om demonar ho aldri kan jage og som aldri vil døy. Der får vi for alvor ta del i krisen til Brille, no forstod vi kva som budde i henne og kva som verkeleg stod på spel.
Framsyninga er ei vakker og morosam påminning om å løfte blikket og kvitte seg med den beige anorakken før det er for seint.
ORDFØRAREN OG SEKRETÆREN: Arne Rettedal (Vegard Hoel) dreg i trådane, og den klassereisande Anna Hellevik (Anne R. Ellingsæter) tar etter. ALLE FOTO: NRK
(Produsert av Maipo for NRK, 2018)
Konseptuerande regissør: Petter Næss.
Medregi: Pål Jackmann.
Manus: Mette Bølstad, etter ein idé av Synnøve Hørsdal og eit konsept av Siv Rajendram.
Med: Anne Regine Ellingsæter, Amund Harboe, Vegard Hoel, Malene Wadel, Per Kjerstad, Pia Tjelta, Bart Edwards.
Lengde: Åtte episodar à 45 minutt.
Vist på: NRK 1 søndagar.
Den norske oljehistoria er eit fantastisk råmateriale for tv-drama, men ein må likevel ha talent for å raffinera fakta til fungerande fiksjon. Det talentet har Mette M. Bølstad, som gjennom manusa til «Nobel» (2016) og no «Lykkeland» har vist at ho meistrar kunsten å prosessera grundig research og stor forståing for politikk og samfunn, slik at det kjem ut i form av like detaljrike som medrivande forteljingar.
Bølstad fekk då også manusprisen for «Lykkeland» under tv-dramafestivalen Canneseries i år (der Ginge Anvik også vart prisa for musikken til serien). Konseputerande regissør Petter Næss i tospann med Stavangers eigen filmentreprenør Pål Jackmann har forløyst manuset i ein fargesterk og lokalkjent kitsch-realisme, som hevar vår nære fortid opp til eit tydeleg dramaunivers og mogleggjer framstillinga av eit stort samfunnsskifte gjennom ei handfull samanvovne liv.
PIONERANE: Hermetikk-arving Christian Nyman (Amund Harboe) blir dykkar saman med Martin Lekanger (Mads Sjøgård Pettersen).
Serien opnar i Texas, der det norske «oljeeventyret» nesten enda før det hadde starta. Hausten 1969 var dei internasjonale oljeselskapa nær ved å gje opp norsk sokkel, etter fire års leiting. Den unge advokaten Jonathan Kay (Bart Edwards) blir sendt til den «sterkt religiøse fiskarlandsbyen» Stavanger, for å avvikla Phillips’ kostbare prøveboringar i Noreg, men ingen vil ta over plattforma og eit siste område blir testa. Første episode kan slik slutta med at gassflammen blir tend på Ocean Viking like før jula ringast inn, og serieskaparane lèt «Deilig er jorden» lyda som Guds basunar over bilda av det historisk store Ekofisk-feltet. «Lykkeland» er ironisk og inderleg på same tid, nett som tittelen. Det samfunnskritiske blikket er mildt og dei lange linene ligg nær offisiell historieskriving.
Ein kan seia det var eit lukketreff at nordsjøoljen vart funnen akkurat i 1969, men det var ikkje flaks at funnet førte til lokal og nasjonal velstand. Ei kompetent og framsynt norsk statsforvalting og ditto politikarar la ned målretta arbeid, og fekk gjennom store omstillingar og norsk industriutvikling. Ikkje minst i Stavanger.
Det er den lokale metamorfosen av Stavanger serien svært klokt har fokusert på. Noreg er før og etter oljen, og ungdom spelar naturleg nok hovudrollene i serien. Den drivande karakteren er den klassereisande sauebondedottera Anna Hellevik (Anne Regine Ellingsæter). Ho har arbeidd seg gjennom gymnaset i Stavanger og trulovar seg inn i den framståande reiarslekta Nyman. Annas utkåra, den festglade arvingen Christian Nyman (Amund Harboe), har også valt sin eigen veg og vorte ein vel vågal nordsjødykkar basert på Ocean Viking. Ei dramatisk ulukke på land knyter også den skøytelause Christian til bedehusjenta Toril Torstensen (Malene Wadel), ei av arbeidarane på Nylands hermetikk som har «hamna i uløkka» med ein amerikanar. For Annas påtenkte svigerforeldre, den godhjarta, men konkurstruga hermetikkprodusenten Fredrik Nyman (Per Kjerstad) og den heilt herleg humørsvingande champagnekona Ingrid Nyman (Pia Tjelta), blir «svigerdottera» viktigare enn sonen. Anna er nemleg freidig og flink nok til å bli lærenæm sekretær for Arne Rettedal (Vegard Hoel), Høgre-politikaren som har mykje av æra for at Stavanger vart sjølve oljebyen.
«‘Lykkeland’ er ironisk og inderleg på same tid, nett som tittelen»
Rettedal er ein i eit lite knippe verkelege personar i «Lykkeland», og serien må seiast å styrka Rettedal-mytologien utan atterhald. Vegard Hoel gjev rolla ein vaksen pondus vi ikkje har sett frå skodespelaren før, og for den som har hausta den historiske vinsten av blant andre Rettedals handlingar, er det lett å la seg riva med av viljen til å skjera gjennom kommunalt byråkrati, kutta reguleringshjørne og «få det gjort». Underhaldande som drama er det også.
Amerikanarane kjende seg att i den ukonvensjonelle norske politikaren, og oppsida var ei teknologi- og industriutvikling utan sidestykke. Her fritt illustrert ved Rettedals uformelle møte på golfbanen, der han koplar Selmer-konsernet til Phillips. Det er ei scene som peikar fram mot bygginga av dei banebrytande betongkonstruksjonane offshore, som også skapte store industriarbeidsplassar i Rogaland.
«Få det gjort», utan å venta på Oslo, er kanskje ei haldning som har smitta frå olje til film i Stavanger. I alle fall heng suksessen til «Lykkeland» også på den heimeavla talentdyrkinga som har gått føre seg i regionen sidan regissør Jackmanns debut med «Detektor» og gjennombrotet for «Mongoland»-generasjonen rundt tusenårsskiftet. Det aular av nykommarar kring dei no erfarne og allsidige filmskodespelarane Vegard Hoel og Pia Tjelta, som begge fyller rollene sine med sjølvtrygg karisma.
ALEINEMORA: Hermetikkarbeidar og bedehusjente Toril Torstensen (Malene Wadel) blir gravid med ein amerikanar.
Kameratekket er i det heile påfallande sterkt i denne serien, noko som også gjer at «Lykkeland» strekker seg mot dei internasjonalt leiande seriane i sjangeren, anten det er snakk om reine fiksjonsseriar som «Downton Abbey», eller seriar med sterkare og svakare faktagrunnlag som «Mr. Selfridge» eller «Fröken Frimans krig», for å nemna ein av mange nordiske variantar.
Historisk kitsch er eit smart val frå serieskaparane. Det er eit vern mot pompøsitet og minkar fallhøgda for dei produksjonsansvarlege, som skal møta forventingane frå 50 års oppsamla krav til den første, store skildringa av pionertida i norsk oljeindustri. Sjangerformatet gjer at ein kan dra på melodramaet og lett balansera tragedie med komedie. Ein kan karikera rollene sine og dosera historie i same scene, utan at det bryt sjangerens romslege sjåarkontrakt, som er basert på sjarmerande karakterar (alle er påfallande «snille» her), underhaldande handling og attkjennelege historiske forhold.
Fotograf Lars Vestergaard har hatt ansvar for bildeuttrykka på fleire, stilsikre danske og norske serieproduksjonar frå «Borgen» til «Halvbroren» og «Aber Bergen». Her får han boltra seg i den svært detaljrike produksjonsdesignen til Merete Boström og Jette Lehmann, der hausten i Rogaland er toppa av skarpt blått og oransje. Monologar er gjerne lite visuelle, men når Arne Rettedal snakkar inn vidtrekkjande industri- og utbyggingsplanar på diktafonen sin, medan vi ser bilde frå Stavanger og Nordsjøen, fungerer det betre enn å leggja informasjonen inn i langtekkeleg og litt kunstig dialog. Samstundes flyt viktige opplysningar dramaturgisk naturleg til sekretæren Anna, som tastar alt ut på skrivemaskin. Rettedals konstant tende pipe verkar svært tidsrett, men brennevinsglaset er kanskje litt meir «Mad Men» enn ordførarkontora i Stavanger tillèt, både før og etter sekulariseringa av Rogaland. Likevel stør glaset opp under karakterens eigenrådige nonsjalanse.
Dei andre rollene er utstyrte med liknande forsterkande eigenskapar, og ekteparet Nyman er teikna med fin sans for den sosiale dynamikken mellom oppkomlingen Fredrik og Ingrid, som representerer dei gamle pengane. Det er ein klar kunstnarisk visjon bak «Lykkeland», og det gjev kraft til alle byggesteinane og alle medarbeidarane som har vore med å bygga serien.
