Blygt og sansevilt
Solstadsk: Bendik Wolds romandebut utvidar den aktuelle tendenslesinga av fødslar i samtidslitteraturen med skildring av eit adopsjonskurs frå helvete.
Bendik Wold
Canada Dry
Litteratur
Gyldendal 2018, 184 sider
Mange av oss kritikarar likar å sjå på den gode samtidslitteraturen som ein svamp som syg til seg aktuelle, eksistensielle spørsmål. Eller at den eventuelt er eit slags blandevatn; selters, eller ja, kanskje like greitt brus med ingefærsmak som blandar seg ut med det brennevinet sjølve livet kan vere. Om ein tematisk destillerer Bendik Wolds debutroman «Canada Dry», står ein tilbake med eit utkok av menneskets ibuande sjølvrefleksjon.
Ikkje heilt ulikt Dag Solstad og evna hans til å framstille det hyperbevisste mennesket djupt fanga i ein politisk, sosial og kulturell kontekst, framstiller Wold eit menneske tyngt av ein slags sansevill blygskap som stilar mot ei høgare verdigheit. I ei ulykke som mjuk trafikant får Wolds namnlause hovudperson eit plutseleg draumesyn. Motvillig, men velvillig, observerer han medmenneska sine, som blir «dyttet fram av sin sosiale samvittighet, sin sunne, norske oppdragelse», mens han sjølv famlar seg fram, gjennom bilkøyring for å få lappen, gjennom adopsjonskurs for å bli kvalifisert som forelder, gjennom draumeteori for igjen å bli i stand til å lage kunst.
Verken det lesande eller det skrivande mennesket pustar eller tenker i eit vakuum. At denne debutantens skrift i sterk grad vekker assosiasjonar til Solstads forfattarskap, er meir eit teikn på eit belest og reflektert sinn med ein sikker skrivemåte enn usjølvstendig etteraping. «Canada Dry» er ikkje berre stilistisk sterk, men kan òg skilte med ein særeigen humor. Ein slik litterær kvalitet er det vanskeleg å suge frå andre bryst enn sitt eige.
Om eg skal setje Wolds skrift på ein samtidslitteraturens greip, kan det vere meining i å kople Solstads sjenanse med Cathrine Knudsens intellektuelle utanforskap. Mens Knudsen har tatt for seg «dei manuelle» eller kritisk dissekert eldreomsorg, er eitt av elementa i Wolds debut ei skildring av eit adopsjonskurs. Her blir deltakarane drilla i spegling, affektiv inntoning, overføring og kryssmodalitet – alt mogleg innan tilknytingsteori for å øve seg i kunsten å vere ein god forelder. Her foregår det òg ein eigen adopsjonsprat; kor lenge har ein prøvd, kva tid søkte ein, kva land har ein valt, der informasjonsutveksling ikkje er det sentrale, der ein fint kan stille same spørsmålet fleire gonger; «vi var som ei gruppe Alzheimer-pasienter, likeglad med gjentakelsen.»
«Forfattaren demonstrerer på nydeleg vis sjølvrefleksjonens blindsoner.»
Slik bygger dei seg opp ein eigen kapital av sorga over det barnet dei framleis ikkje har – og jo fleire mislykka prøverørsforsøk, jo høgare status. Komikken – og alvoret vender seg utover og innover: utover mot ein ikkje-bitterheit blant kursdeltakarane som framstår som ein opplagt handtert, regulert bitterheit, og innover mot skamma over sin eigen nittitallske sokratiske haldning: «en forestilt uvitenhet ga meg rollen som observatør, med trygg avstand til voksenlivets alminneligheter – en endeløs rekke spørsmål som ikke krevde svar.»
«Canada Dry» har sine beste og mest interessante parti nettopp i skildringa av adopsjonens vesen og dens deltakarar. Her demonstrerer forfattaren på nydeleg vis sjølvrefleksjonens blindsoner og svarte hol, men òg kor nødvendig denne «evna» er og fungerer i ein sosial kontekst. Når ein ser seg sjølv gjennom andre, er det òg lettare å løfte det trivielle inn i ein større, eksistensiell kontekst.
Romanen er på sitt varmaste der den skildrar hovudpersonens vedvarande kamp mot språkleg overflod og den verbale intimiteten som finst mellom han og sambuaren Salka. Og den er djupt morosam i korleis den skildrar ei seminarisering av forholdet, at Salka alltid har eit tilgjengeleg panel av rådgivarar; psykoanalytikaren, eigedomssjefen, odontologen og advokaten i møte med store og små problem i eit forhold, i ein kvardag, i eit liv. Hovudpersonens blikk på kvinna plasserer han da òg tett på Solstads antiheltar: «Jeg var ikke sammen med henne fordi hun utfordret min introversjon, som antakelig grenset mot asosialitet, men fordi hun muliggjorde den; hennes sosiale spisskompetanse ga meg en smul havn hvor jeg kunne pleie min inadvendthet – mitt stolteste, mest forkjælte attributt – i fred.»
Romanens spor om kampen om sertifikatet blir til tider uttværande, det same blir hovudpersonens prosjekt om å frigjere draumelivet inn i ei kollektiv oppleving for slik å vekke kreativitet og kunstnaren i seg til live igjen. Same kor mykje Tøyenbadet, Oslos største svømmehall, med utandørsbasseng, vakkert plassert på austkanten med utsikt over byen, er høgst kledeleg som scene, for denne kunstnarlege (men òg seksuelle) forløysinga for Wolds solstadske, gebrekkelege helt. Det som mellom anna drenerer romanen for vidd, er forfattarens hang til å bruke Mummidalens figurar som ein sort attributt og kjelde til seksuelle fantasiar, og når hovudpersonen blir råka av sin eigen magiske, eller kanskje meir presist; høgst feberaktige penis, utløyst av REM-søvn- og drøymeframkallande medikament.
Bendik Wold vil mykje på «Canada Drys» 184 sider. Lucid drøyming og bilkøyringas nevrotiske gåter er for så vidt kreative portar inn til menneskets sjølvbevisste sjeleliv. Trykket i romanen finst likevel der forfattaren kjem tettast på hovudpersonens redsle for og skam over å bli observert som einsam, der det skjer stilbrot i sjølvbildet, ja, der han blir overlatt til sine eigne demonar: i adopsjonsprosessens forgard.
Slik har tendenslesing av fødslar i samtidslitteratur no fått ei utvida kampsone med eit kjærkomme supplement: ei både blyg og sansevill skildring av adopsjonskurset frå helvete.
Bendik Wold er kulturredaktør i Klassekampen, og boka meldes derfor av ein ekstern kritikar. Vikingstad er kritikar i Morgenbladet.
