Rett etter påske legg regjeringa fram forslag til ny langtidsplan for Forsvaret. Når Stortinget har behandla planen ferdig før sommaren, vil avgjerande vegval for dei neste tolv åra vera tatt. Det fortener ein brei demokratisk debatt. Dessverre har det offentlege ordskiftet stort sett handla om prosentar, og ikkje kva som må gjerast.

Den fremste målestokken på eit sterkare forsvar ser ut til å vera om og kor fort Noreg når toprosentmålet i Nato, altså to prosent av brutto nasjonalprodukt til forsvarsutgifter. Og ja, det vil kosta pengar å styrka forsvarsevna. Men særleg i ei tid med raskt aukande prisar på militært utstyr, er det den enklaste saka i verda å nå det målet. Å motverka tre tiår med nedbygging av Forsvaret er derimot ikkje gjort i ei handvending.

For samtidig som dei fleste er einige om at Forsvaret skal styrkast, held personellflukta fram. Berre i fjor slutta nesten 700 av dei militært tilsette, tilsvarande over fem prosent. Dei sluttar i hovudsak på grunn av dårlege løns-, pensjons- og arbeidsvilkår. Mangelen på flyteknikarar er særleg akutt. Noreg har investert milliardar på rådyre kampfly, men gløymte visst at ein skal ha teknikarar til å halda dei operative.

«Stortinget insisterer på at dyre kampfly er viktigare enn å halda på og rekruttera folk»

Historia om flyteknikarane er illustrerande. Enn så lenge har me ei godt fungerande utdanning av desse på Kjevik i Agder. Men skulen er vedtatt nedlagt, og stortingsfleirtalet vil halda på vedtaket trass i at dei fleste lærarane ikkje vil følgja med på flyttelasset. Midt i det som skal vera ein oppbyggingsfase for Luftforsvaret, med stadig fleire F-35 kampfly, vil det altså bli endå færre av dei som kan halda flya på vengene. Kriseløysinga er å leiga inn teknikarar frå våpenindustrien og USA. Det er sjølvsagt langt dyrare enn å ha eigne tilsette. Om hovudpoenget er å nå toprosentmålet er det berre å halda fram langs denne vegen.

Ubalansen mellom investeringar i materiell på den eine sida, og personell til drift og vedlikehald på den andre, er ikkje eit nytt problem i Forsvaret. Dei forsvarstilsette sine organisasjonar har åtvara i årevis. Men stortingsfleirtalet med H og Ap i spissen har insistert på at mange kampfly, av den absolutt dyraste typen, er viktigare enn å halda på og rekruttera folk. Det kan gi fellesskapet ei milliardrekning til innleige og til materiell som ikkje blir brukt, samtidig som våpenindustrien gnir seg i hendene.

Ei anna arv frå tidlegare forsvarspolitiske synder er eit dysfunksjonelt styringssystem. Forsvaret er til liks med andre delar av staten plaga av ideen om at ein skal laga ein marknad av alt. Ulike etatar skal fakturera kvarandre, kvar etat skal tenkja «lønsemd» isolert frå dei andre, samtidig som alt skal detaljstyrast frå toppen. Dermed blir materiell ståande og rusta utandørs fordi garasjeleiga til den andre etaten er for dyr, og soldatar i Heimevernet får tilsendt sko som er for små frå eit sentrallager langt borte. Endå farlegare er det at sentral informasjon om tilstanden i Forsvaret går tapt på vegen oppover i styringssystemet.

Dersom hovudpoenget er ei styrka nasjonal forsvarsevne, må me slutta å diskutera prosentar og begynna å diskutera retningsval. Langtidsplanen er ei stor moglegheit til å bygga ein meir solid grunnmur i det norske Forsvaret, som også heng saman med andre tiltak for styrka beredskap og samfunnssikkerheit. Det trengst ei ny retning i forsvarspolitikken, ikkje å hiva meir pengar på det som ikkje fungerer.